کم توانی ذهنی (Intellectual disability) چیست و چه دلایلی دارد؟

کم توانی ذهنی نوعی اختلال مادرزادی است و در کودکانی دیده می‌شود که نسبت به هم سن و سالان خود بهره هوشی کمتری دارند.

امروزه دیگر اصطلاح کم توانی ذهنی به جای عقب ماندگی به کار می رود و اصطلاح انگلیسی آن Intellectual disability است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص کم توانی ذهنی، در ادامه مطلب با مرکز مشاوره هم اندیشان همراه باشید.

افراد دارای کم توانی ذهنی (Intellectual disability) چه ویژگی هایی دارند؟

این افراد قادر به انجام کارهایی عادی که هم سن و سال‌ هایشان می‌ توانند به راحتی انجام دهند، نیستند. امروزه دیگر اصطلاح «کم توانی ذهنی» جایگزین عبارت «عقب مانده ذهنی» شده است و افراد دارای این ویژگی در بسیاری از موارد عملکرد های خارق العاده و متفاوتی دارند که تنها باید کشف شوند.

غالباً به کسانی که دارای دو خصوصیت اصلی زیر باشند، کم توان ذهنی گفته می‌ شود:

• عملکرد ذهنی یا هوش این افراد از میانگین هوش افراد جامعه پایین‌ تر است.
• این افراد توانایی های لازم برای انجام کارهای روزانه را ندارند یا به اصطلاح در رفتارهای سازشی کمبود دارند که در عرف رفتاری جامعه متفاوت به نظر می‌ آیند.

کم توانی ذهنی چگونه قابل تشخیص است؟

عموما روان پزشکان بر اساس چند شاخصه کلی، افراد دارای این ویژگی را تشخیص می‌ دهند، که مهم‌ ترین آنها ضریب هوشی است. ضریب هوشی افراد عادی که بر اساس تست IQ تعیین می‌ شود بین 85 تا 115 است، در این بین افرادی که کم توانی ذهنی دارند بهره هوشی پایین تر از 70 را کسب می‌ کنند.

مشخصه بارز بعدی که والدین و نزدیکان افراد دارای کم توانی ذهنی هم قادر به تشخیص آن هستند، بررسی رفتارهای انطباقی است. یعنی این که فرد دارای این مشخصه حداقل در یکی از موارد ارتباط با دیگران، مهارت‌ های یادگیری، مراقبت از خود، انجام اموری مثل تفریحات سالم و غیره دارای توانایی‌ های سازشی بسیار کمتری می باشد.

مورد مهم و قابل ذکر بعدی هم این است که معمولا افراد دارای کم توانی ذهنی از سنین زیر 18 سال دچار ویژگی‌ های مشخصه می‌ شوند و این بیماری را بروز می‌ دهند، پس با تست‌ ها و غربالگری‌ های اولیه به موقع می‌ توان از عواقب احتمالی آن جلوگیری کرد و اگر فردی بر اثر سانحه‌ ای بعد از 18 سالگی دچار اختلال شود جزو دسته بندی‌ های کم توان ذهنی محسوب نمی‌ شود.

البته تشخیص دقیق موارد بالا بر عهده روانپزشک است که با انجام تست‌ های گوناگون، بررسی رفتارهای فرد و صحبت با اطرافیان کودک به اختلال او پی می‌برد.

دسته بندی انواع کم توانی ذهنی بر اساس شدت بیماری

انواع کم‌ توانی ذهنی بر اساس میزان شدت بیماری به دسته‌ های زیر تقسیم می‌ شوند:

1- کم توانی ذهنی خفیف و قابل درمان

این دسته از افراد رشد ذهنی کندتری نسبت به اطرافیان خود دارند و در یادگیری ضعیف‌ تر هستند، اما با اندکی کمک و راهنمایی قادر به انجام امور خود می‌ باشند.

البته که باید ملاحظه‌ های اولیه، درک رفتاری و از همه مهم تر شناخت به موقع اختلال در این گروه انجام شود تا دچار سرخوردگی ناشی از کمبودهای احتمالی نشوند.

2- کم توانی ذهنی متوسط

افراد مبتلا به کم توانی ذهنی متوسط نسبت به نوع قبلی به پشتیبانی بیشتری نیاز دارند. اما این موضوع به این معنا نیست که نمی‌ توانند کارهای خود را انجام دهند.

این دسته نیز با یادگیری آرام و اصولی قادر خواهند بود زندگی نسبتاً مستقلی را داشته باشند، ولی باز هم تشخیص اختلال، مهم ترین اولویت برای این افراد است و طبیعتا تشخیص در این گروه نسبت به دسته نخست راحت‌ تر می‌ باشد.

3- کم توانی ذهنی شدید

این گروه رشد ذهنی بسیار کندتری دارند و عموما از مهارت ارتباطی برخوردار نمی‌ باشند و گاها به طور کامل حرف نمی‌ زنند. حتی ممکن است متوجه کلام دیگران نشوند.

این افراد نیز با ممارست قادر خواهند بود زندگی شخصی خود را اداره کنند اما برای حضور در اجتماع و باید تحت کنترل نزدیکان و افراد دیگر قرار بگیرند.

4- کم توانی عمیق یا هایپر

اکثر افرادی که در این دسته هستند به سندروم های مادرزادی دچار می‌ باشند. این افراد به هیچ وجه به صورت مستقل قادر به زندگی نیستند و وابستگی شدیدی به کنترل و مراقبت اطرافیان دارند.

معمولا این دسته دارای مشکلات جسمی هم می باشند و اختلال آن‌ ها را تشدید می‌ کند و در برقراری ارتباط با دیگران بسیار ناتوان و معذب می‌ باشند.

تفاوت اوتیسم و کم توانی ذهنی چیست؟

باور غلطی که وجود دارد قرار دادن افراد دارای کم توانی ذهنی با افراد دارای اختلال اوتیسم در یک دسته بندی است.

در صورتی که معمولا افراد دارای اختلال اوتیسم دارای کم توانی ذهنی هم می باشند، ولی در عین حال در مهارت هایی چشم گیر دارای استعداد و نبوغ ذاتی هستند.

کم توانی ذهنی (Intellectual disability) چه دلایلی دارد؟

می‌ توان گفت شایع ترین دلایل بروز کم توانی ذهنی در کودکان، عوامل ژنتیکی است که با آزمایش‌ های قبل از ازدواج تا درصد بسیار بالایی قابل پیش گیری است.

گرچه برای تشخیص این اختلال در حین بارداری هم تست‌ ها و آزمایش‌ هایی وجود دارد؛ اما دیگر قابل پیشگیری نمی‌ باشد!

از دلایل بارز دیگر بروز این اختلال باز هم به سلامت مادر در دوران بارداری می‌ توان اشاره کرد. استفاده از مواد مخدر و نوشیدنی‌ های الکی، سو تغذیه مادر باردار، عامل‌ های بیرونی مهمی است که سلامت جنین را تهدید می‌ کنند.

عوامل پس از تولد

هنگامی که نوزاد نارس به دنیا می‌ آید و یا حین تولد بیش از حد معین بدون اکسیژن می‌ ماند، ممکن است به کم توانی ذهنی دچار شود.

علاوه بر آن آسیب‌ ها و بیمارهای محیطی که کودک بعد از تولد به آن دچار می‌ شود مثل سیاه سرفه، مننژیت، سرخک، سوء تغذیه، تب شدید، عفونت‌ های مغزی و غیره می‌ تواند عامل ایجاد اختلال ذهنی در فرد شود.

پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی

بهترین راه برای پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی، این است که عوامل موثر پیش از تولد را مهار کنیم. برای نمونه جلوگیری از ازدواج‌ های فامیلی، آموزش به خانواده و… در این زمینه تاثیر فراوانی دارد.

همچنین مراقبت از جنین در حین دوران بارداری و پس از تولد و همچنین انجام تست‌ های ژنتیک نیز اهمیت فراوانی دارند که نباید نادیده گرفته شوند.

پیشگیری از کم توانی ذهنی

بهترین راه برای پیشگیری از کم توانی ذهنی آن است که عوامل موثر پیش از تولد را کنترل و از آن جلوگیری کنید.

برای نمونه پرهیز از ازدواج‌ های فامیلی، مراقبت از مادر و جنین در دوران بارداری و پس از تولد و همچنین انجام تست‌ های ژنتیک اهمیت فراوانی دارند که نباید نادیده گرفته شوند.

درمان کم توانی ذهنی

متاسفانه برای بهبود کامل وضعیت کودکانی که به کم توانی ذهنی مبتلا هستند درمان دارویی خاصی وجود ندارد. ولی برای توان‌ بخشی و کمک به پروسه عادی سازی زندگی به این افراد خدمات درمانی گوناگونی وجود دارد که به آن‌ ها کمک می‌ کند تا با محیط اطراف خود سازگاری بیشتری پیدا کنند.

برخی برای درمان کم توانی های ذهنی از طریق طب سنتی نیز اقدام می‌ کنند.

کم توانی ذهنی نه تنها بیماری بلکه اختلالی قابل کنترل است!

در نهایت هدف ما از نگارش این مقاله اطلاع رسانی دقیق تر راجع به افراد کم توان ذهنی (Intellectual disability) است که گاها با اصطلاح غلط و توهین آمیز عقب مانده ذهنی رایج در باور عوام خطاب می‌ شوند.

فردی که دچار اختلال کم توانی ذهنی است، توانایی کافی برای انجام کارهای گفته شده را ندارد. در برخی موارد فرد ممکن است حتی اموری مانند پرخاشگری یا خود آزاری را از خود نشان دهد؛ یا کارهایی را انجام دهد که موجب آزار دیگران شود.

این فرد دارای ضریب هوشی (آی‌ کیو) پایین، معمولا زیر هفتاد است. سازگار شدن با محیط زندگی و محیط پیرامون برای او کار سختی است. امور زندگی را کامل درک نمی‌ کند. همانند هم‌ سن و سالانش توانایی کافی و قابل قبول برای یادگیری ندارد و برای یادگیری مسائل نیاز به پشتیبانی و تکرار بیشتری دارد.

در پایان

با توجه به مواردی که در این مقاله به آن پرداختیم اگر چنین علایمی را در نزدیکانتان مشاهده می کنید، می توانید برای تشخیص درست و درمان با مرکز مشاوره هم اندیشان تماس بگیرید. روانشناسان این مرکز به تمامی سوالات شما در مورد کم توانی ذهنی پاسخ می گویند و شما را در این خصوص راهنمایی می کنند.

برای دریافت مشاوره تلفنی با شماره 9099071985 تماس بگیرید.