طرحواره درمانی – راهی برای خنثی سازی الگو های مضر ذهنی

افراد زیادی هستند که دچار اختلالات شخصیتی و یا الگوهای مضر ذهنی هستند و به دنبال راهی برای خنثی ­سازی این اختلالات ­اند. طرحواره درمانی یکی از راه ­های پیشنهادی و موثرترین روشی است که می ­توانید برای درمان خود پیش بگیرید.

طرحواره­ ها قادرند به طور عمیقی زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهند و در صورت عدم شناسایی آن ها، ممکن است برای شما مشکل ساز نیز شوند.

شاید برای شما سوالی پیش آمده باشد که ریشه ی ایجاد این نوع از اختلالات که نیاز به مسیری جدید برای درمان دارند، چیست؟ بایستی بدانید که یکی از بزرگترین و موثرترین عواملی که در ایجاد طرحواره ­ها نقش اساسی دارند، برآورده نشدن نیازهای عاطفی اصلی در دوران کودکی است

طرحواره چیست؟

طرحواره یا Schema در علم روانشناسی به گره های گفته می شود که در کودکی در ذهن فرد ایجاد شده و اجازه ارتباط درست را به افراد نمی دهد. طرحواره ها آرامش را از افراد می گیرند و در محل کار و زندگی فرد را دچار مشکلات فراوان می کنند.

برای مثال فردی که طرحواره بی اعتمادی دارد مدام فکر می کند افراد می خواهند بر علیه او توطئه کنند یا فردی که دچار تله رهاشدگی است؛ همیشه فکر می کند از سوی عزیزانش طرد می شود و نهایتا بی پناه و تنها می ماند.

طرحواره از دیدگاه یانگ

باورهایی و احساسات مهمی است که فرد بی چون و چرا آن ها را پذیرفته و نمی خواهد آن ها را عوض کند.

طرحواره درمانی یا اسکیماتراپی چیست؟

طرحواره درمانی توسط جفری یانگ روانشناس آمریکایی طراحی و به دنیا معرفی شده است. هدف از این روش درمان بیمارانی بود که به روش های مرسوم روان درمانی از قبیل (CBT) پاسخ نداده بودند. طرحواره درمانی برای اختلال شخصیت مرزی کاربرد زیادی دارد.

طرحواره درمانی به زبان ساده یعنی شناسایی طرحواره‌های ناسازگار اولیه و احساسات ناسالم ناشی از آنها و تلاش برای جایگزین کردن احساسات و رفتارهای سالم!

در طرحواره­ های درمانی، شما به کمک یک درمانگر شروع به کشف و شناخت طرحواره­ های خود به خصوص طرحواره­ های ناسازگار خود می کنید، تا به خوبی بتوانید آنها را درک و از شرشان خلاص شوید.

انواع طرحواره

همه الگوها و یا چارچوب های ذهنی، مضر و خطرناک نیستند؛ اکثر این الگوهای ذهنی، مفید و کاربردی هستند. در بعضی موارد ممکن است شما با طرحواره ه­ایی در ذهن خود کلنجار بروید و مدام با آنان و تحت تاثیرشان زندگی کنید.

در صورت مضر بودن این الگو، لازم است سریعاً آن را به کمک روانکاو و طرحواره درمانگرها شناسایی و با طرحواره درمانی در جهت بهبودی خود گام بردارید؛ پس در ابتدا لازم است بدانید که طرحواره دارای دو نوع سازگار و ناسازگار هستند.

طرحواره های سازگار

سلامت روانی شما با توانایی تان در برآورده کردن نیازهای خود به شیوه ای سازگارانه رابطه ای مستقیم دارد.

در طول دوران کودکی پدر و مادرها بیش از افراد دیگر به دنبال سازماندهی ذهن فرزندانشان هستند. همه افراد، نیازهای عاطفی دارند، همچون نیاز به ایمنی، ثبات، خود مختاری، شایستگی، هویت، بیان، اعتماد به نفس و یا خود انگیختگی.

ایجاد این طرحواره­ ها در صورتی که اصولی و درست باشند، نه تنها مضر نیست، بلکه کمکی در جهت رشد فرد است؛ اما اگر این طرحواره­ ها سبب انگیختگی و آشفتگی ذهنی شود، در این صورت از نوع ناسازگار بوده و بایستی به سراغ طرحواره درمانی بروید.

طرحواره های ناسازگار

بعضی از طرحواره­ ها به ویژه طرحواره­ هایی که حاصل از تجربیات تلخ و آسیب زا دوران کودکی هستند، به عنوان طرحواره­ های ناسازگار اولیه توصیف می شوند.

اگر اطلاعات اولیه ای که درونی سازی می شود، غلط باشد، در این صورت این اطلاعات به صورت الگو درآمده و خودکار اجرا می شوند و نتیجه آن بروز احساسات و هیجانات غلط و رفتارهای غلط است.

طرحواره­ های ناسازگار اولیه متشکل از یک موضوع فراگیر در زمینه ی عواطف یا احساسات و خاطرات است. این طرحواره در دوران کودکی و نوجوانی ایجاد می شود.

چهار نوع از تجارب زندگی که موجب ایجاد چنین طرحواره­ های ناسازگاری می شود، عبارتند از:

1. هنگامی که فرد در دوران کودکی درکی از عشق نداشته باشد.
2. زمانی که کودک آسیب می ­بیند و یا قربانی می ­شود که در این صورت طرحواره­ هایی ایجاد می شود که منعکس ­کننده خطر، تهدید یا درد می باشد.
3. وقتی فردی بیش از اندازه مورد نوازش یا حفاظت قرار می گیرد.
4. در صورتی که کودکی به طور انتخابی با افکار، احساسات، تجربیات و رفتارهای بزرگسالان همذات پنداری می کند.

در صورت داشتن هر کدام از زمینه ها به روانکاوی ماهر و کار بلد مراجعه و هر چه زودتر به طرحواره درمانی بپردازید.

برای شناخت بهتر و شناسایی راحت ­تر طرحواره­ های ناسازگار، لازم است با چند مورد از آنها آشنا شوید. آشنایی با طرحواره­ های ناسازگار اولیه و تلاش در جهت رفع آن، مانع از ایجاد الگوهای ذهنی خطرناک بعدی می شود.

چند مورد از طرحواره های ناسازگار:

• بی ثباتی
• بی اعتمادی
• محرومیت عاطفی
• از خود گذشتگی
• تایید جویی
• منفی گرایی، افکار منفی و بدبینی
• تنبیه
• مهار عاطفی
• شرم
• شکست
• آسیب ­پذیری در برابر بیماری

اصلی ترین عوامل ایجاد طرحواره در کودکی

بیشتر طرحواره ها در کودکی یا نوجوانی رخ می دهند و مهمترین دلیل آن ها برآورده نشدن نیازهای اولیه آن ها است. با این که ممکن است در بزرگسالی نیز این طرحواره ها تشکیل شود، اما عمده نیازهای زیر باید رد کودکی برآورده شود؛ در صورت عدم توجه به آن ها طرحواره ایجاد می شود.

مهمترین نیازهای کودکی عبارتند از:

• • احساس امنیت
  • پیش بینی داشتن یک وضعیت پایدار
  • مورد توجه مراقبت و عشق بودن
  • پذیرفته شدن
  • تحسین شدن
  • تجربه کردن همدلی
  • راهنمایی شدن
  • توجه به نیازها و احساسات او از سوی خانواده

تکنیک های طرحواره درمانی

روش های معروف تکنیک های طرحواره درمانی:

1. روش شناختی
2. رابطه درمانی
3. روش تجربی
4. رفتاری

با حالت های گوناگون طرحواره ­ها آشنا شوید!

در طرحواره درمانی، حالت یک طرز فکر موقت است که هم وضعیت عاطفی فعلی و هم نحوه ی برخورد شما را در ­بر می گیرد. به عبارت دیگر حالت شما، ترکیبی از طرحواره­ های فعال ذهنیتان و سبک های مقابله با آن است.

دانستن اینکه حالت طرحواره­ ی شما چیست، به درمانگران کمک می کند تا بتوانند آنها را گروه بندی کنند و به خوبی این حالات ذهنی را مورد بررسی قرار دهند.

حالت های طرحواره به چهار دسته تقسیم بندی می ­شود:

1. حالت های کودک که با احساسات و رفتارهای کودکانه مشخص می ­شود.
2. حالت ­های مقابله ­ای ناکارآمد؛ که برای جلوگیری از پریشانی عاطفی استفاده می شوند، اما در نهایت سبب تقویت طرحواره می ­شود.
3. حالت های والد ناکارآمد که در پی درونی سازی صداهای انتقادی هستند.
4. حالت بزرگسال سالم نشان دهنده ی خود سالم شما است. اگر این حالت به خوبی تنظیم گردد، می ­تواند منجر به اثرات مثبتی در سایر حالت ­ها شود و به تنظیم درست آنها کمک کند.

اهمیت طرحواره درمانی

یکی از مسائلی که گریبانگیر اکثر افراد است، مشکلات روانی است. به طبع اگر ذهن و روان شما آسیب ببیند، ناخودآگاه درگیر بیماری های جسمانی و یا حتی افسردگی نیز می ­شوید.

طرحواره درمانی می ­تواند نیازهای احساسی برآورده نشده را برطرف کند. نیازهایی که سرکوب شده ­اند و یا پاسخ درستی به آنها داده نشده، اگر بدون بازخوردی مناسب به حال خود رها شوند، مدت زیادی طول نخواهد کشید که فرد درگیر را زندانی خود خواهند کرد.

به یاد داشته باشید که اصلاح طرحواره­ ها در مراحل ابتدایی شکل گیری به مراتب نسبت به مراحل بعدی بسیار آسانتر است.

خوشبختانه مطالعات زیادی نشان داده است که پیشگیری از طرحواره­ های اولیه، مانع از ایجاد طرحواره­ های بعدی خطرناک و مضر می شود؛ پس مهم است که به سلامتی روان خود اهمیت دهید و به طور دقیقی همه ی افکار خود را آنالیز کنید و از قید و بند الگوهای ذهنی خلاص شوید.

اگر به درمان خود نپردازید و اهمیت آن را نادیده بگیرد، قادر نخواهید بود که با دیدگاهی جدید به زندگی خود نگاه کنید و از آن لذت ببرید.

پروتکل طرحواره درمانی

پروتکل طرحواره درمانی به دو بخش تقسیم می شود. در ابتدا طرحواره درمانگر به شناسایی طرحواره های اولیه ناسازگار می پردازد پس از آن یک مفهوم پردازی موردی در مورد بیمار انجام داده و در مرحله بعدی با تکنیک های شناختی سعی می شود مشکلات فرد تغییر داده و رفتارهای سالم جایگزین آن شود.

سخن آخر

طرحواره ها، گره های ذهنی هستند که در زمان کودکی فرد ایجاد می شوند و در ارتباطات و زندگی فرد، مشکلاتی را پدید می آورند.

خطر طرحواره ها زیاد است، چراکه زندگی ما را هدایت کرده و در برخی موارد اجازه موفقیت و لذت بردن از زندگی را به فرد نمی دهند و فرد تنها در زمانی که با مشکلات پی در پی و تکرار شونده مواجه می شود، می تواند به وجود این طرحواره ها پی ببرد و در صدد درمان آن ها بربیاید.

لازم به ذکر است که طرحواره درمانی باید توسط طرحواره درمانگر انجام شود.

سالانه کارگاه طرحواره درمانی زیادی توسط طرحواره درمانگر های باتجربه برای افرادی که می خواهند دوره طرحواره درمانی را طی کنند تشکیل می شود.

اگر فکر می کنید طرحواره های مذکور در شما وجود دارد یا نه، بهتر است با یک طرحواره درمانگر مشورت کنید. متخصصان ما در مرکز مشاوره هم اندیشان به شما در تشخیص و درمان تله های ذهنی یاری می رسانند. برای کسب اطلاع بیشتر با شماره 02191023933 تماس بگیرید.

سوالات متداول

طرحواره درمانی چقدر طول می کشد؟

طرحواره درمانی برای افراد مختلف زمان های متفاوتی دارد؛ برای مثال دوره درمانی افرادی که از اختلال شخصیت مرزی رنج می برند، باید حداقل 3 سال تحت این درمان قرار بگیرند.

آیا تست طرحواره می تواند به شناسایی الگوهای ذهنی مضر کمک کند؟

بله این تست تا حدودی قادر به تشخیص الگوهای غلط ذهنی است.

برای طرحواره درمانی به روانشناس مراجعه کنیم یا روانکاو؟

بهتر است به شخصی که دانش و تخصص این کار را دارد مراجعه کنید، که به نام طرحواره درمانگر در جامعه پزشکی شناخته شده هستند.

هدف طرحواره درمانی چیست؟

هدف تغییر الگوهای غلط ذهنی و ارائه روش درست مقابله با آن است.