اختلالات گسستگی (Dissociative disorder) چیست؟

مغز انسان بسیار شگفت انگیز است؛ او می تواند بخشی از خاطرات بی اهمیت را دور بریزد و اطلاعات ارزشمند را به صورت منظم و سازمان یافته در ذهن نگهداری کند؛ اما این فراموشی همیشه طبیعی نیست!

ممکن است فرد در برخی موقعیت های استرس زا یا تروما بخش مهمی از خاطرات خود را فراموش کند، که می تواند علامت اختلالات گسستگی باشد.

اختلال گسستگی یک اختلال روانی است که باعث عدم تداوم و قطع ارتباط بین افکار، خاطرات، محیط اطراف، اقدامات و هویت می شود. افراد درگیر با این اختلال، ارتباط خود را با واقعیت از دست داده و در گذراندن زندگی روزمره خود دچار اختلال می شوند.

این اختلال معمولا به عنوان واکنشی در برابر ضربه حسی با هدف کنار گذاشتن خاطرات بد ایجاد می شوند. فرد مبتلا به اختلال گسسته، بطور مکرر فکر می کند جسم از بدن خارج شده و از محیط بیرونی به خود نگاه می کند. در این شرایط فرد هیچ کنترلی بر خود نداشته و وضعیت خارج از کنترل او می باشد.

از شما دعوت می کنیم در ادامه مطلب با مرکز مشاوره هم اندیشان همراه باشید تا به بررسی اختلالات گسستگی (Dissociative disorder) بپردازیم.

انواع اختلال گسستگی (Dissociative disorder)

روانشناسان تاکنون 3 شکل متفاوت از اختلال را شناسایی و آنها را طبقه بندی کرده اند. این 3 نوع از اختلالات گسستگی، در راهنمای تشخیصی و آماری (DSM-5) را در ادامه مطلب توضیح داده ایم.

1- فراموشی گسسته

علت اساسی این نوع از اختلال، از دست دادن حافظه است؛ این از دست دادن حافظه که از فراموشی طبیعی، شدیدتر است و هیچ دلیلی پزشکی توسط پزشکان برای آن یافت نشده است.

در صورت بروز این نوع گسستگی، فرد نمی تواند اطلاعات مربوط به خود، رویدادها و یا حتی افراد مرتبط با زندگی خود را از یک زمان به بعد را بیاد آورد. در فراموشی گسسته، این احتمال وجود دارد که فرد تنها اطلاعات مربوط به یک بازه زمانی خاص از حافظه خود را از دست بدهد.

بنابراین یک دوره فراموشی گسسته به صورت ناگهانی خواهد بود و تنها برای چند دقیقه یا چند ساعت ادامه خواهد داشت.

2- اختلال تجزیه هویت

از این اختلال در گذشته با عنوان اختلال چند شخصیتی یاد می شد. این اختلال باعث می شود فرد در ذهن خود هویت های مختلفی تشکیل داده و بر اساس این هویت ها تغییر هویت داده و تبدیل به فرد جدیدی شود.

فرد ممکن است در حضور چند هویت مستقل و جدا از هم در ذهن خود صحبت کند. همچنین فرد تصور می کند توسط هویت هایی دیگر تسخیر شده که از نظر سن، جنس، صدا، ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری کاملا با او متفاوت است.

افراد مبتلا به این نوع از اختلال، ممکن است علاوه بر این اختلال، دچار فراموشی گسسته و حتی گریز گسسته نیز بشوند.

3- اختلال زوال شخصیت – واقعیت زدایی

در این اختلال که نوعی جدا افتادگی فردی از هویت خویش است، فرد احساس می کند در محیط بیرون از بدن خود قرار دارد. در این نوع از اختلال فرد رفتارها، احساسات و افکار خود را از منظر یک نظاره گر بیرونی نگاه می کند.

در این حالت فرد اطرافیان خود را مبهم و رویایی می بیند و زمان می تواند برای او بسیار تندتر یا کندتر از دنیای واقعی به نظر آید. علایم این اختلال که بسیار جدی نیز می باشند، ممکن است تنها برای لحظه ای ظهور کنند و یا برای چندین سال مکررا تکرار شوند.

علت اختلال گسستگی چیست؟

اختلال گسستگی معمولا در مواجهه با شرایط آسیب زا یا مشکلات، بروز پیدا می کند.

این اختلال در بیشتر موارد، در کودکانی که اغلب به صورت طولانی مدت در معرض سوءاستفاده جسمی، جنسی یا روحی و به نوعی مورد کودک آزاری قرار می‌گیرند و در محیط پر از ترس و استرسی بزرگ می‌شوند، ایجاد می شود.

دوران کودکی به دلیل آسیب پذیری فرد، از اهمیت خاصی برخوردار است. این دوران که  فرد در حال شکل دهی به شخصیت خود می باشد و می تواند بیشتر از بزرگسالان تجربیات را از دید سوم ملاحظه کند.

به این صورت که فرد می تواند در صورت بروز حادثه خود دیگری را نمایش دهد و برای خود هویت جدیدی بسازد. احتمالا در آن دوران کودک بیاموزد که برای تحمل و حتی فراموشی درد، استرس و نگرانی، خود را از خویش جدا کند (شروع بروز شخصیت گسسته) و این کار را در طول زندگی نیز ادامه می دهد.

به طور کلی افرادی با پیش زمینه موارد زیر، بیشتر در معرض بیماری قرار می گیرند:

• قربانیان جنگ و بلایای طبیعی
• افرادی که ربوده یا شکنجه می ‌شوند.
• افرادی که در کودکی تجربیات ناخوشایندی را پشت سر می گذارند.
• کسانی که در اوایل زندگی با بیماری های سخت و درمان های طاقت فرسا، دست و پنجه نرم می کنند.

علائم و نشانه های اختلالات گسستگی چیست؟

علائم و نشانه های این اختلال بسته به نوع اختلال گسستگی متفاوت خواهد بود؛ اما به طور کلی می توان علائم و نشانه های اختلال گسستگی را به مواردی خلاصه کرد.

این علایم عبارتند از:

• حساس و گنگ بودن هویت
• احساس گسست از خود و احساسات خویش
• استرس شدید در محیط کار و روابط فردی
• ناتوانی در کنار آمدن و مدیریت استرس و هیجانات
• فراموشی حافظه و ناتوانی در به یادآوردن افراد، اشیا، رویدادها و… (بروز اختلال حافظه)
• تصور اینکه آدم ها و اشیای اطراف شما واقعی نیستند، یا دستکاری شده ‌اند.
• مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، افکار یا رفتارهای مرتبط با خودکشی

عوارض اختلالات گسستگی (Dissociative disorder) چیست؟

افراد مبتلا به اختلال گسستگی، همانند سایر مبتلایان به اختلالات، این چنین در معرض بروز عوارض جانبی همراه با آن قرار خواهند داشت.

مانند:

• خودآزاری یا آزار دیگران
• افکار خودکشی و رفتارهای خطرناک
• اختلال در عملکرد جنسی
• سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
• افسردگی و اختلالات اضطرابی
• اختلال استرس و اضطراب بعد از بروز حادثه
• اختلالات شخصیتی
• اختلالات خواب، مثل دیدن کابوس های شبانه، بی خوابی و عدم خواب کافی
• کاهش یا افزایش اشتها و در نتیجه وزن
• علائم جسمی مانند سرگیجه یا تشنج غیر صرع
• مشکلات عمده در روابط شخصی و محل کار

چگونه می توان اختلال گسستگی را تشخیص داد؟

تشخیص اختلال گسستگی توسط متخصصان روان شناسی امکان پذیر است. تشخیص این اختلال شامل معاینات بالینی، روانکاوی و دستورالعمل‌های منتشرشده در راهنمای (DSM-5) می باشد.

لازم است پیش از شروع فرآیندهای تشخیصی، طیفی از آزمایش های پزشکی صورت گیرد، تا عوامل احتمالی موثر بر اختلال که ممکن است باعث بروز علائم شده اند را کنار گذاشت.

فرآیند تشخیص اختلال گسستگی شامل 3 مرحله زیر است:

• معاینه جسمی

در این بخش از معاینه، پزشکی که قصد معاینه فرد را دارد، با انجام چند آزمایش مختلف به خصوص آزمایشات مربوط به مغز و اعصاب و پرسیدن چند سوال در خصوص علائم و سابقه فردی به بررسی وضعیت فرد می پردازد.

•  آزمون های روانکاوی

روانشناس از طریق آزمون های استاندارد، پرسش هایی درباره افکار، احساسات و رفتارها می‌کند به بررسی وضعیت روانی فرد پرداخته و می تواند از طریق این آزمون، علائم و نشانه‌های احتمالی اختلال فرد را شناسایی کند.

• مقایسه داده ها و یا راهنمای (DSM-5)

در این مرحله از معاینه، روانشناس تمامی داده ها و علائم شناسایی شده را با استفاده از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات رفتاری مقایسه می کند، تا در آخر نسبت به وجود اختلال در فرد تصمیم گیری کند.

درمان اختلال گسستگی

روش درمان وابسته به نوع اختلالات گسستگی، کاملا متفاوت است؛ اما به شکل کلی، شیوه درمان برای این اختلال از طریق روش هایی است که در ادامه بیان کرده ایم.

1- روان درمانی

شیوه اصلی درمان این اختلال، روان درمانی می باشد.

روانشناس می تواند به شکل های مختلف، جلسات گفتار درمانی، مشاوره و درمان روان شناختی را برگزار کند.

در این شیوه درمانی، روانشناس با صحبت کردن در خصوص اختلال، مسائل مربوط به آن و اثرات آن بر روی زندگی فرد، تلاش می کند تا ریشه های اختلال را بشناسد و روش های مقابله با آن را به شما آموزش دهند.

2- دارو درمانی

داروی خاصی برای این بیماری ثبت نشده است؛ اما روانپزشکان از داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب یا داروهای ضد روان پریشی برای مهار این اختلال کمک می گیرند.

پیشگیری چه میزان می تواند از ابتلا به این اختلال جلوگیری کند؟

همانطور که گفته شد، این بیماری می تواند از دوران کودکی نشات گیرد. در صورتی که فرزندی دارید که نگران ایجاد چنین مشکلاتی برای او در آینده هستید، می توانید با آگاهی و آموزش به او از بروز این اختلال در او جلوگیری کنید.

در این اختلال مانند تمامی اختلالات روانی، خانواده بیشترین تاثیر را دارند؛ زیرا وجود محیط سالم و تلاش برای توانمند سازی فرزند، در تربیت او موثر خواهد بود.

خصلت های اختلال هویت گسسته

از خصایص افراد مبتلا به اختلال شخصیت گسسته، می توان به موارد رفتارهای خصمانه، خود ویرانگر و کنترل کننده اشاره نمود.

این اختلال شخصیت باعث می شود فرد در به خاطر آوردن اطلاعات شخصی و مهم خود و حتی اتفاقات روزمره عاجز باشد و در نتیجه این ناتوانی و فراموشی مشکلات جدی در فعالیت های شخصی فرد به همراه دارد، که حتی گاهی باعث می شود خود را در مکانی ببیند که نتواند به خاطر بیاورد چگونه و چه زمانی به آنجا رفته است.

به طور کلی در این حالت فرد هویت یکپارچه خود را به صورت ناخودآگاه به هویت های منفرد و جداگانه تقسیم می کند، که کنترلی روی آن ندارد و در هر دوره یکی از آنها کنترل شخصیت فرد را به عهده می گیرد.

در اختلال هویت تجزیه ای، در واقع در فرد اختلالی پدید می آید که خصلت بارز آن وجود دو یا چند شخصیت مجزا می باشد؛ در این حالت فرد حس می کند شخصیت و هویتش دچار دگرگونی شده و قدرت تصمیم گیری ندارد.

علل بروز اختلال شخصیت زدایی – واقعیت زدایی

متاسفانه ریشه اصلی اختلال شخصیت زدایی – واقعیت زدایی هنوز کشف نشده و ناشناخته است. تحقیقات صورت گرفته، حاکی از آن است که تروما در دوران کودکی باعث افزایش بروز این اختلال می باشد.

اغلب افرادی که دچار اختلال مسخ شخصیت و مسخ واقعیت می شوند، کسانی هستند که دوران کودکی استرس زایی داشتند و مورد آزار جسمی و عاطفی بوده‌اند، که خود این محیط پر استرس زمینه را برای دچار شدن به این اختلال فراهم می کند.

جلوگیری از ابتلا به اختلال گسستگی

همانگونه که قبلاً گفته شد، آن دسته کودکانی که در معرض آسیب هایی اعم از جسمی و روحی هستند، بیشترین احتمال مبتلا به اختلال گسستگی (Dissociative disorder) را نسبت به دیگران دارند و اگر کودکی درگیر این شرایط است، باید به کمک به او شتافت!

اگر هر یک از والدین، یکی از عامل های بروز این اختلال باشند که به صورت ناخواسته باعث ایجاد مشکل شده اند، باید با آگاه سازی و آموزش آنها جلوی ادامه آن را گرفت. در هر صورت پدر و مادر نقش بسزائی در ایجاد محیط سالم یا ناسالم برای کودک را دارند.

هر تلاشی از جانب والدین در راستای توانمند سازی شان صورت گیرد، نتیجه مثبتی در آینده کودک خواهد داشت؛ اما اگر کودک شرایط و تجربه نامناسبی را پشت سر بگذارد، ضروری است سریعاً به پزشک و متخصص روانکاو کودک مراجعه نموده تا مراحل ابتدایی درمان آغاز و مراقبت های روانی صورت گیرد و زمینه های بروز اختلالات بعدی را کاهش دهد.

در پایان

اختلالات گسستگی در اثر اضطراب شدید و قرار گرفتن در موقعیت های تروما یا استرس زای شدید ایجاد می شود، که فرد در اثر آن قسمتی از خاطرات مهم گذشته را از دست می دهد. این فرد خود را جدای از تجربیات و محیط می بیند و گویا از بیرون به خود نگاه می کند.

اگر خود یا نزدیکانتان به این اختلال دچار شده اید یا علایمی نظیر آن چه در مقاله ذکر شد را دارید، چنان چه نیاز به اطلاعات بیشتری دارید، می توانید با مرکز مشاوره هم اندیشان تماس بگیرید و در این مورد از روانشناسان باتجربه موسسه مشاوره بگیرید.

روانشناسان این مرکز به شما در تشخیص درست این اختلال و درمان آن یاری می رسانند. برای بهره مندی از خدمات مشاوره تلفنی هم اندیشان، با شماره 9099071985 از سراسر کشور و بدون پیش شماره تماس بگیرید.

سوالات متداول

این اختلال در چه بازه زمانی بروز می دهد؟

این اختلال بیشتر در بازه زمانی کودکی ایجاد می شود اما موارد دیگری نیز وجود دارد که در بخشی از مقاله به آن اشاره کردیم.

روش های درمانی اختلال گسستگی چیست؟

دو روش درمانی، روان درمانی و دارودرمانی برای این بیماری وجود دارد که بسته به شرایط متفاوت خواهد بود.

تشخیص اختلال گسستگی دارای چند مرحله است؟

تشخیص اختلال گسستگی شامل 3 مرحله معاینه جسمی، آزمون‌های روانکاوی و مقایسه داده ها و راهنمای (DSM-5) می باشد.

پرکاربردترین روش درمان اختلالات تجزیه‌ای چه می‌باشد؟

روانکاوی و هیپنوتیزم درمانی

اختلال گسستگی چند نوع دارد؟

گسستگی همراه فراموشی، اختلال تجزیه هویت و اختلال شخصیت زدایی یا غیرواقعی سازی