اختلال علائم جسمانی چیست؟ – چه علائم و نشانه هایی دارد و نحوه درمان

بیماری علایم جسمانی یا سوماتیک نوعی اختلال روان تنی است که مشخصه آن بروز نشانه هایی از قبیل درد در نواحی مختلف بدن است.

اختلال علامت بدنی به اختلال هایی گفته می شود که تعارضات روانی و اضطراب های فرد به صورت بیماری و شکایت جسمی نمود پیدا می کند.

در این اختلال هیچ بیماری جسمی وجود ندارد و آزمایش های پزشکی نیز وجود بیماری را نشان نمی دهد در واقع مشکل از روان فرد است نه جسم او. برای مثال فردی که در اثر اضطراب دچار سردرد شدید می شود که دارو هیچ اثری ندارد.

این اختلال در زنان شایع تر از مردان است و با موقعیت اجتماعی رابطه معکوس دارد. در افرادی با موقعیت اجتماعی پایین مانند کم سواد یا کم درآمد بیشتر دیده می شود. شیوع آن در بزرگسالان بین 5 الی 7 درصد است.

برای آشنایی بیشتر با این اختلال پیشنهاد می کنیم در ادامه مطلب با مرکز مشاوره هم اندیشان همراه باشید.

اختلال علائم جسمانی چیست؟

در این اختلال فرد افکار منفی بسیاری در مورد سلامتی خود دارد. این یک اختلال غیرمعمول است که در آن فرد تمایل دارد در مورد علایم جسمانی فکر خود را مشغول کند.

در حالی که ممکن است فرد به لحاظ سلامتی مشکلی نداشته باشد و پارامترهای بیولوژیکی او طبیعی باشد. در حالی که او در مورد جسم خود دچار وسواس شده است و کوچکترین نشانه ها را رصد می کند.

در این حالت فرد مدام دارو مصرف می کند و در حال تجزیه و تحلیل بیش از حد بدن خود است.

مثال واضح آن شیوع کرونا در دو سال گذشته بود که با اینکه همه از علایم آن آگاهی داشتیم با مشاهده کوچکترین آثاری از سرماخوردگی آن را به کرونا نسبت می دادیم و به صورت وسواس گونه با آن برخورد می کردیم و برای اطمینان به پزشک مراجعه می کردیم.

نشانه های اختلال علایم جسمانی

در ادامه علایم اختلال بدنی را توضیح می دهیم این علایم ممکن است خفیف یا شدید باشد که شامل دو گروه علایم عمومی و اختصاصی باشد. علایم عمومی، بدن درد و خستگی است. علایم اختصاصی آن تنگی نفس و درد است. در موارد نادر می تواند سرطان و ایدز را نیز به همراه داشته باشد.

در حالت کلی موارد زیر به عنوان علایم اختلال جسمانی شناخته می شوند:

• مقاربت دردناک
• افکار مشوش در مورد سلامتی
• علایمی مانند اسهال، یبوست و شکم درد

در برخی از خانواده ها ممکن است شرایط بیمار درک شود و با مراجعه به پزشک همکاری شود اما برخی خانواده ها آسیب زا هستند. ممکن است او را دیوانه بنامند و او را رها کنند در این حالت فرد دچار افسردگی می شود.

بیمار همیشه نیاز دارد به بیمارستان مراجعه کند. در بدترین موارد ممکن است در مورد اطلاعات و مهارت تشخیص پزشک معالج خود شک داشته باشد. مثلا اگر پزشک عمومی باشد فرد به پزشک متخصص مراجعه می کند.

چنانچه این فرد برای اولین بار به روانپزشک مراجعه کند، ممکن است در مورد سلامت فیزیکی فرد تردید کند. با این که مصرف دارو برای این بیماران چندان خوشایند نیست، اما با عوارض جانبی آنها کنار می آیند.

پزشک در فرآیند درمان ممکن است ابتدا روش درمانی خاصی را انتخاب کند و در برهه ای از زمان این روش را عوض کند.

برای مثال اگر تا دیروز از روش آلوپاتیک برای درمان دردها استفاده می کرده، ممکن است به این نتیجه برسد که این روش عوارض جانبی زیادی دارد و آن را کنار گذاشته و روش های دیگر مانند طب سوزنی یا هومئوپاتی را انتخاب کند.

چه دلایلی باعث اختلال جسمانی می شود؟

اختلال جسمانی در اثر شرایط زیر رخ می دهد:

• ژنتیک
• اختلالات خلقی
• علل محیطی
• سابقه خانوادگی
• عزت نفس پایین
• بی ثباتی احساسی
• الگوهای مخرب در خانواده
• آزار جسمی و مورد سوءاستفاده جسمی بودن
• حساس شدن به درد جسمی و عاطفی

زنان بیشتر از مردان تحت تاثیر این علایم قرار می گیرند؛ بنابراین شیوع این بیماری در زنان بالاتر است. این بیماری در افراد بالای 30 سال بیشتر دیده می شود ولی شروع آن می تواند در نوجوانی فرد هم باشد.

انواع اختلال علایم جسمانی

• اختلال اضطراب بیماری (illness anxiety disorder)
• اختلال ساختگی (Factitious disorder)
• اختلال نشانه جسمانی همراه با اختلال درد (Somatic symptom)
• اختلال تبدیلی یا اختلال نشانه کارکردی عصبی (Functional neurological symptom disorder)

عوامل زمینه ساز اختلال جسمانی

بررسی ها نشان می دهد عوامل زیر در بروز بیماری نقش عمده دارد:

• مصرف الکل و مواد مخدر
• افسردگی و اضطراب
• سابقه بیماری پزشکی
• شرایط نامناسب اقتصادی
• سوء استفاده جنسی مکرر
• اختلال استرس پس از سانحه

اختلال جسمانی چه عوارضی را در پی دارد؟

اگر این اختلال درمان نشود، می تواند باعث بروز اتفاقات زیر شود:

• افزایش افکار خودکشی
• بی ثباتی مالی
• ارتباطات ضعیف
• بی کاری یا کم کاری
• به خطر افتادن بهداشت روان

علایم جسمی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص این اختلال مشکل است، چرا که علایم آن می تواند مشابه بقیه اختلالات باشد؛ اما این عارضه توسط روانپزشک و روان درمانگر تشخیص داده می شود.

برای این که بتوانی بگوییم فرد علایم جسمانی دارد، باید نشانه های زیر را داشته باشد:

• یک یا چند نشانه جسمانی که زندگی فرد را مختل کند.
• افکار نگران کننده و منفی افراطی در مورد سلامتی فرد
• درد جدی و مقاوم
• علائم حداقل 6 ماه باید طول بکشد.

برای تشخیص از کتابچه راهنمای تشخیصی DSM-5 استفاده می شود. سابقه بیماری فرد و وضعیت سلامتی دیگر افراد خانواده وی بررسی می شود و ممکن است پرسشنامه ای هم اخذ شود.

در ادامه روش تشخیص یکی از انواع این بیماری که به اختلال سوماتیک (Somatic) با اسپسیفایر درد است، می پردازیم.

اختلال سوماتیک با اسپسیفایر درد چگونه تشخیص داده می شود؟

• در این اختلال بیمار از درد شکایت دارد، اما به نظر می رسد منشا آن فیزیولوژیک یا نورولوژیک نیست.
•  درد شدیدتر حاصل از عارضه فیزیکی خاص است.
• پس از آن که آسیب فیزیکی رفع شد، این درد ادامه می یابد. عوارضی مانند اختلال تبدیلی دارد و دچار عوارض فیزیکی زیادی می شوند که در اثر آن به پزشکان مختلف مراجعه می کند و حتی برای تسکین آن می تواند به مواد مخدر روی بیاورد.

شیوع اختلال سوماتیک (Somatic)

در کشوری مانند آمریکا این اختلال 30 درصد مردم را درگیر کرده است و موارد زیر را شامل می شود:

• کمردرد 30 درصد
• درد مفاصل 25 درصد
• دست درد و پادرد  20 درصد
• سردرد 19 درصد
• ورم معده و سایر اعضای بدن 11 درصد
• درد معده یا دل درد 11 درصد
• درد قفسه سینه 5 درصد

در زنان شیوع این اختلال بین افرادی که به طبقه پایین اجتماعی تعلق دارند، بیشتر دیده می شود. همچنین در بین سیاهپوستان و افراد متعلق به آمریکای لاتین آمار بیشتر دیده می شود. در کودکان و خردسالان دردهای شکمی و سر و دست و پا دیده می شود که هیچ گونه علت جسمانی ندارد.

چون عوامل روانی در تشدید این بیماری نقش دارد، این امر در تشخیص مفرط بودن درد متخصص را دچار مشکل می کند. در بسیاری از موارد هنگامی که پزشک شدت درد بسیار را زیر سوال می برد بیمار خشمگین می شود.

بیماری اختلال جسمانی چگونه درمان می شود؟

در ادامه به درمان هایی که برای اختلال جسمانی وجود دارد می پردازیم.

• دارودرمانی

در اکثر مواقع این اختلال با دارودرمانی بهبود می یابد. اگر بیمار دچار افسردگی باشد داروهای ضدافسردگی به او تجویز می شود. در مورد مقدار این داروها باید با پزشک مشورت شود و ممکن است چند روز طول بکشد تا داروها اثر خود را نشان دهند.

• روان درمانی

در این روش به فرد انگیزه لازم برای بهبود داده می شود. درمان شناختی – رفتاری نیز یکی از بهترین گزینه ها برای درمان است. روان پزشک باید بتواند اعتماد بیمار را جلب کند و برای او فردی تاثیرگذار باشد. در این صورت بیمار می تواند به خوبی برنامه درمان را ادامه دهد و نشانه های بهبودی را ببیند. در این نوع درمان ممکن است مدیریت استرس به فرد یاد داده شود.

هنگام مواجهه با دردهای اختلال جسمانی چگونه آن را تسکین دهیم؟

چندین روش وجود دارد که هنگام مواجهه با اختلال جسمانی می توانید با انجام آنها دردها را تسکین دهید.

این روش ها را در ادامه بیان کرده و توضیح می دهیم.

آرام سازی

با استفاده از تکنیک های آرام سازی، ضمن این که به آرامش رسیدید، می توانید از تفکر تحلیلی جلوگیری کنید. تنش عضلانی را کاهش دهید؛ ضربان را پایین آورده و به اندازه نرمال برسانید و هورمون های استرس زا را کاهش دهد.

یک مکان آرام و امن انتخاب کنید و در وضعیت راحت بنشینید و یا دراز بکشید. این کار را به مدت 10-20 دقیقه و به تعداد 1 یا 2 بار در روز انجام دهید. همچنین این کار را حدود 3 تا 5 دقیقه به مدت 5 بار در روز انجام دهید.

می توانید تکنیک های آرام سازی زیر را انجام دهید:

• تنفس کنترل شده

در آرامش چشمان خود را ببندید و به الگوی تنفس خود دقت کنید. از راه بینی نفس های عمیق بکشید. این کار باعث پاکسازی ذهن و سروصدای افکار شما می شود.

• تجسم

در یک مکان آرام نشسته و صحنه آرام بخشی را تصور کنید. برای مثال فکر کنید که در ساحل یا یک باغ آرامی هستید. خود را در آن مکان آرام و خوشحال ببینید.

نفس

کم کردن سرعت تنفس اولین گام برای تنظیم مجدد بدن است. تنفس شکمی در این موارد جواب است. با بینی نفس عمیق بکشید و با دهان خارج کنید. برای طولانی شدن آن می توانید نفس بکشید تا آرامتر شوید.

نفس طولانی تر به تنظیم تنفس کمک می کند و شما را آرامتر می کند.

آرام کردن ذهن

در هنگامی که مغز انسان دچار اضطراب می شود هرگونه محرکی را به عنوان تهدید شناسایی می کند. برای آرام سازی ذهن و سیستم عصبی می توانید از تکنیک 12345 استفاده کنید. در این تکنیک از هر 5 حس استفاده می شود تا حواس مغز به بدن برگردد.

این تکنیک را به این صورت به کار ببرید:

1. پنج مورد را در اطرافتان پیدا کنید که به آنها نگاه کنید.
2. به چهار صدا گوش دهید.
3. به سه موردی که می توانید حس کنید توجه کنید.
4. دو مورد را بو کنید.
5. مزه ای را بچشید.

عضلات خود را ریلکس کنید

ریلکس کردن عضلات یک روش عالی برای کم کردن دردهای اختلال جسمانی است. می توانید از تمرینات ریلکسیشن برای این کار استفاده کنید.

آغوش پروانه ای

دستانتان را به دور خود حلقه کنید و خود را در آغوش بگیرید. دستانتان را به استخوان یقه برسانید. حالا دستانتان را مثل بال های پروانه با چشمان باز یا بسته به همدیگر بزنید.

هنگام انجام این حرکت باید نفس عمیق بکشید تا به آرامش برسید.

پیاده روی در فضای باز

پیاده روی برای تناسب اندام مهم است و باعث شادابی جسم و روح می شود. اما اگر اضطراب دارید پیاده روی در فضای باز بسیار به شما کمک می کند تا به آرامش برسید.

شما می توانید هنگام مراجعه به روانشناس سوالات زیر را بپرسید

• این اختلال به چه دلیل در بدن من ایجاد شده است؟
• آیا دردها فقط منشا روانی دارد یا به لحاظ جسمی نیز دچار صدمه شده ام؟
• بهترین روش درمانی متناسب با من کدام است؟
• چند وقت یک بار نیاز به انجام آزمایش های جسمی است؟
• چگونه با این اختلال زندگی کنم؟
• آیا کنترل استرس تاثیری بر بهبودی این اختلال دارد؟

توصیه به افرادی که دچار این اختلال جسمانی هستند!

این اختلال ممکن است به طور کامل درمان نشود. بنابراین مهم است که در درجه اول نشانه های این بیماری را به خوبی کنترل کنید، تا بتوانید به زندگی عادی خود برگردید.

ممکن است شما روند درمان خود را طی کنید اما حس کنید که این علایم از بین نمی روند. اما به یاد داشته باشید این اختلال نیاز به زمان دارد و با مداومت می توانید آثار بهبودی کامل و برگشت به زندگی را ببینید.

سخن آخر

اختلال جسمانی یا سوماتیک (Somatic) به بیماری ای گفته می شود که در آن فرد نسبت به سلامتی خود افکار منفی زیادی دارد.

در این اختلال جسم بیمار دچار مشکل خاصی نیست و نتایج آزمایش ها، بیماری ای جدی را نشان نمی دهد، این فرد نسبت به بدن خود دچار وسواس شده و علایم بیماری را بزرگ انگاشته و همیشه در حال مراجعه به پزشک و مصرف دارو است.

اگر در خود یا نزدیکانتان چنین علایمی را مشاهده کردید، می توانید با مرکز مشاوره هم اندیشان تماس بگیرید. این مرکز با دارا بودن روانشناسان با تجربه به شما در تشخیص و درمان این بیماری کمک می کند و باعث ارتقا کیفیت زندگی و شادابی شما می شود.

برای دریافت مشاوره تلفنی، می توانید با شماره 9099071985 از سراسر کشور تماس بگیرید.

سوالات متداول

نرخ شیوع اختلال سوماتیک (Somatic) چقدر است؟

نرخ شیوع این اختلال در جامعه عادی بین 50 تا 70 درصد است. این بیماری زنان را بیشتر از مردان دچار می کند.

دلایل اختلال جسمانی چیست؟

ژنتیک – اختلالات خلقی – علل محیطی – سابقه خانوادگی – عزت نفس پایین – بی ثباتی احساسی – الگوهای مخرب در خانواده – آزار جسمی و مورد سوءاستفاده جسمی بودن

اختلال جسمانی در صورت درمان می شود؟

اگر این اختلال درمان نشود منجر به افزایش افکار خودکشی، بی ثباتی مالی، ارتباطات ضعیف و اختلال در کار می شود.