تنبیه کودکان – بهترین روش های سالم برای تنبیه کودکان

رفتار والدین با کودکان نقش کلیدی در شکل گیری شخصیت آنها در بزرگسالی دارد. سلامت روانی فرد در بزرگسالی ناشی از رفتار درست والدین او در کودکی بوده است. همان طور که انسان می کوشد از علم در تمام ابعاد زندگی خود بهره ببرد، تشویق و تنبیه کودک نیز باید با دید علمی نگاه شود.

در شرایطی که بی توجهی به تربیت فرزند، تاثیرات منفی دارد، نکوهش، تنبیه بی جا و تنبیهات بدنی نیز اثر بدی در روحیه او می گذارد و باعث می شود به او احساس ناتوانی و بی ارزشی دست دهد. این فرد در بزرگسالی به فرد ضعیفی تبدیل می شود که مورد هجوم مشکلات زیاد زندگی قرار می گیرد.

در این جا سوالاتی مطرح می شود که تنبیه چیست؟ تنبیه اصولی کودک چیست؟ چگونه تنبیه کنیم که در کودک تاثیرات منفی بر جای نگذارد؟

با مرکز مشاوره هم اندیشان همراه شوید تا به پاسخ این سوالات دست یابید.

تنبیه چیست؟

در تنبیه یک محرک منفی افزوده شده و یک محرک مثبت قطع می شود تا کودک رفتار نامناسب مدنظر را حذف کند. تنبیه یک روش آموزشی است؛ در صورتیکه فردی کار اشتباه یا تخلفی انجام دهد، برای جلوگیری از تکرار نشدن آن به کار برده می شود.

آیا تنبیه تاثیری دارد؟

برای به وجود آوردن رفتارهای مطلوب در کودک، تنها تشویق کافی نیست. وجود برخی رفتارهای بازدارنده نیز می تواند بسیار موثر باشد و به کودک یاد دهد چه کارهایی را نباید انجام دهد.

تنبیه زمانی موثر است که اصولی انجام شود و در جهت هدایت کودک به سمت رفتارهای درست باشد.

معنای تنبیه مثبت

در تنبیه مثبت پس از انجام رفتار اشتباه، کودک یک محرک ناخوشایند دریافت می کند. برای مثال کودک اقدام به بی احترامی کرده است، ولی شما با کلام خود به او می فهمانید که کارش اشتباه بوده است.

تنبیه منفی چیست؟

در روانشناسی تنبیه منفی معنی محروم کردن می دهد. یا با عنوان مجازات حذف نیز بیان می شود. در این روش کودک از موقعیت یا فعالیتی محروم می شود تا مورد تحسین قرار نگیرد. مثلا معلمی برای تنبیه کودکی که فریاد می کشد کارت امتیاز جایزه او را می گیرد.

اصول تنبیه کودک

روش های مناسب برای تنبیه کردن کودکان را در ادامه بررسی می کنیم. با ما همراه باشید.

بی اعتنایی کنید

این روش جایگزین خوبی برای تنبیه بدنی است. اگر کودکی رفتاری انجام داد، به او بی محلی کنید گویی با او قهر هستید. این کار تاثیر زیادی می تواند بر جای بگذارد؛ چرا که او حس می کند تمام درها به روی او بسته شده و چاره ای جز دست کشیدن از رفتار بد خود ندارد. پس تسلیم شده و بابت رفتار بد خود عذر می خواهد.

برای تاثیرگذاری پایدار و جلوگیری از پیامدهای منفی نباید این قهر را طولانی کنید. توجه کنید که علت بی توجهی والدین باید برای کودک مشخص باشد و گرنه این کار فقط پیامد منفی دارد و باعث لجبازی در کودک می شود.

نکته: اگر کودک عذرخواهی کرد، باید پذیرفت و به این روند خاتمه داد. برای هر کار جزئی این روش را به کار نبرید. ممکن است برای کودک عادی شود و تاثیرش را از دست بدهد.

او را به طور موقت محروم کنید

این روش نیز جایگزین خوبی برای تنبیه بدنی است و باید در موقع مناسب خود استفاده شود. در این حال کودک را برای مدت زمان محدود، از انجام فعالیت دلخواهش منع کنید.

برای این که این روش تاثیرگذار باشد:

• کودک حتما باید بداند چرا از کار دلخواهش محروم شده و این مرحله برای ترک رفتار بد او بسیار مهم است. در ابتدا این روش را برای یک رفتار در نظر بگیرید.
• کودک را به محلی اخراج کنید که حس کند محروم شده است. اما کودک را به مکان های مورد علاقه اش نفرستید. برای مثال برای کودکی که حیاط را دوست دارد، اخراج به حیاط گزینه نامناسبی است. اما نباید این محل تاریک یا ترسناک باشد؛ برای مثال حمام جای خوبی برای اخراج نیست.
• مدت تنبیه را اصولی و متناسب به سن و سال کودک در نظر بگیرید. برای کودکان کوچک این تنبیه باید مدت زمان کمتری داشته باشد. کودکی دو ساله، 2 دقیقه باید تنبیه شود. برای کودک 5 ساله پنج دقیقه مناسب است.
• در صورت مقاومت کودک به تنبیه، یک دقیقه دیگر به تنبیه او اضافه کنید. مثلا اگر از محل اخراج فرار کرد، به او بگویید یک دقیقه به تنبیه او اضافه شده است. نکته حائز اهمیت این است که اگر این دقایق اضافی بیش از 3 دقیقه به طول بینجامد، تاثیرش را از دست می دهد.

عصبانی شوید

عصبانیت نیز یکی از گزینه ها برای تنبیه است. برای برخی کودکان لجباز که روش های قبلی بر آنها اثری ندارد، باید از اهرم عصبانیت استفاده کنید و کمی عصبانی شوید. با قاطعیت بگویید که “دیگه دارم عصبانی می شم!” با این کار مقاومت او در هم می شکند.

او را با پیامد منفی کارش مواجه کنید

برای این که کودک از رفتار ناخوشایندش دست بکشد، او را با پیامد منفی کارش مواجه کنید. برای مثال کودکی که دیر سر غذا می آید، باید ببیند که شامش سرد شده یا اگر به بخاری دست بزند دستش می سوزد.

البته در نظر داشته باشید این پیامدها نباید خطرناک باشد؛ برای مثال کودکی که دوست دارد شی فلزی را داخل پریز فرو کند، این روش اصلا کارآمد نیست و آسیب جدی به کودک وارد می کند.

در صورتی که تکالیف مدرسه خود را انجام نداد، اوقات فراغتش را از دست می دهد و باید در اوقات فراغتش این تکالیف را انجام دهد. برای مثال یک کودک 11 ساله می داند که انتخاب اشتباه می تواند چه عواقبی داشته باشد.

هرگز از کودک رفع مسئولیت نکنید

کودک نباید فکر کند با تنبیه، مسئولیت ها دیگر از دوش او برداشته شده است. مثلا اگر حین انجام وظایفش مرتکب اشتباهی شد، باید بعد از تنبیه به ادامه وظایفش بپردازد و مسئولیت انجام کارهایش را از او سلب نکنید.

رفتار اشتباهش را تصحیح کند

این روش نیز یکی از راه های خوب برای تنبیه است. شما باید به کودک نشان دهید که پیامد رفتار او چیست و او باید آن را تصحیح کند.

برای مثال اگر کودک روی دیوار نقاشی کشید، باید از او بخواهید که قسمت نقاشی شده را با دستمال پاک کند. اگر این کار را بلد نیست، باید به او یاد دهید. اگر مقاومت کرد دستمال را در دستش قرار داده و او را مجبور کنید تا تمیز کند.

رفتار مثبت را تمرین کند

این روش نیز مانند روش قبلی است، با این تفاوت که از کودک می خواهیم علاوه بر جبران رفتار قبلی کار مثبتی را نیز انجام دهد.

علاوه بر تمیز کردن دیواری که نقاشی کرده، بقیه جاهای دیوار را نیز تمیز کند. یا اگر اتاق خود را نامرتب کرده، علاوه بر تمیز کردن آن یک اتاق دیگر را نیز تمیز کند.

کودک را به اتاق تنهایی بفرستید

می توانید به جای داد زدن و تهدید کردن یا تنبیه بدنی به کودک بگویید به اتاقش برود. این روشی موثر است و از عصبانیت شما هم جلوگیری می کند. رفتن به اتاق تنهایی فرصت بازی و تفریح را از کودک می گیرد و به نوعی مجازات تلقی می شود و بچه ها آن را اصلا دوست ندارند.

ممکن است اجرای آن برای کودک دشوار باشد و کودک در آغاز بخواهد با داد و فریاد مانع فرستادن او شوید و باید این آمادگی را داشته باشید. اثربخشی این روش برای کودکان 2 الی 12 سال است.

نکته: هرگز کودک را به اتاق تاریک نفرستید.

تهدید و عتاب

نباید کودک را جوری تهدید کنید که به شدت بترسد و دچار اضطراب شود. تهدید یک امر ترساننده برای کودک است که اگر در آن زیاده روی شود، ممکن است اثر بدی بر روی روحیه کودک بگذارد.

موضوع مهم در این میان این است که نباید غیر جدی و ظاهری تهدید کنید. باید امکان عملی کردن تهدید در مواقع ضروری وجود داشته باشد. برای مثال مادری کودکش را به خاطر گوش نکردن تهدید می کند که اگر ادامه دهی کارهایت را به پدرت اطلاع می دهم.

نکته:

• نباید کودک را تهدید به کتک زدن و بیرون کردن از منزل کنید. این تهدید ها نباید باعث ایجاد اضطراب در کودکان شود.
• تهدید یک عمل بازدارنده است؛ اما نمی تواند کارهای کودک را اصلاح کند و انگیزه وی از اشتباهش را از بین ببرد. رفتار درونی او را اصلاح نمی کند. بنابراین روش های دیگر مقدم بر آن است.

شرایط تنبیه باید چگونه باشد؟

هر کدام از شرایط یاد شده باید جوری انجام شود که تاثیرگذاری خود را حفظ کند. در ادامه به بیان راهکارهایی برای تنبیه می پردازیم. لطفا همچنان با ما همراه باشید.

1- به درجه تنبیه توجه کنید

تنبیه را از مرحله ضعیف آغاز کنید و در صورتی که کودک به آن بی توجه بوده، ذره ذره آن را شدت ببخشید. تنبیه بدنی را از فکرتان بیرون کنید. وقتی با یک نگاه خشمگین می توانید رفتار بد کودکتان را کنترل کنید، دیگر نیازی به داد و بیداد ندارید.

2- تنبیه باید با سن و سال کودک مطابقت داشته باشد

تنبیه را طبق سن کودک اعمال کنید. در هر سن و سالی بروز برخی رفتارها از کودک طبیعی است و پدر و مادر ها باید از کنار آن بگذرند و آن را طبیعی بدانند و کودک را تنبیه نکنند. باید با روش های درست این مقطع را پشت سر بگذارند؛ تنبیه در این موارد مخرب است.

3- اگر کودک قصد بدی نداشت او را تنبیه نکنید

در بسیاری از موقعیت ها مقصود کودک از انجام برخی کارها، کشف چیزهای جدید است. ممکن است این کارها نتایج بدی همراه داشته باشد؛ اما قصد کودک صدمه زدن نباشد. بهتر است در مواجهه با این شرایط صبر داشته باشید و اشتباهات او را متذکر شوید.

تنبیه غیرمنطقی باعث می شود قدرت از کودکتان گرفته شود و او غیرمنطقی بار بیاید در نهایت قدرت تصمیم گیری نداشته و مسئولیت پذیر نخواهد بود.

4- دستور ندهید

دستور دادن با پیشنهاد فرق دارد. با کودکتان با احترام رفتار کنید و به او دستور ندهید؛ چرا که اگر کودک شما روحیه حساسی داشته باشد، ممکن است وقتی بزرگ شد در برابر دستورات و زیاده خواهی های دیگران ضعیف باشد و به خاطر عواقب آن تن به هر کاری بدهد.

5- به عواطف کودک آسیب نزنید

اگر کودک شما به حرف شما گوش نمی کند، نباید واکنش های مخرب و شدیدی از خود نشان دهید، جوری که عشق به فرزندتان را تحت الشعاع قرار دهد و باعث بروز برخی اختلال ها در کودک شود.

این واکنش های شدید به علت توقعات زیاد والدین رخ می دهد، و والدین باید نسبت به آن ها آگاه باشند تا به کودک خود آسیب نزنند.

اگر کودک شما نفوذ پذیر و حساس باشد، این ترس های حاصل از این رفتارهای افراطی می تواند ضربه های بزرگی به روح او وارد کند و او را در حال و آینده دچار مشکل کند.

6- او را در جمع تنبیه نکنید

تنبیه در جمع کودک را عصبی و خجالتی بار می آورد. علاوه بر آن تمجید بیش از حد در جمع نیز کودک را مغرور بار می آورد.

کودکی که در جمع تنبیه شدن را حس می کند، دیگران او را مسخره می کنند و در طول زندگی این موضوع همیشه با او خواهد بود. این کودکان نمی توانند به تنهایی تصمیم بگیرند.

7- کودک را به خاطر اشتباهاتی که اکنون مرتکب شده است، تنبیه کنید

یک قانون مهم برای تنبیه کودک این است که او را ببخشیم و فراموش کنیم. کودکی که به خاطر اشتباهات گذشته اش سرزنش شود، در بزرگسالی فرد قوی نخواهد شد.

از انجام کارهای جدی می ترسد؛ نمی تواند کار جدیدی انجام دهد و از اشتباهاتش نمی تواند درس بگیرد؛ چرا که خودش را سرزنش خواهد کرد.

به جای تحلیل اشتباهات کودکتان و سرزنش او، بهتر است موضوع و مشکل را حل کنید. اگر کودکتان کار اشتباهش را مدام تکرار می کند، باید والدین علت این را در رفتار خود جستجو کنند.

8- استفاده از کلمات توهین آمیز ممنوع

گاهی وقت ها والدین متوجه حرکات خود و حرف هایی که به کودکشان می زنند نیستند و در عین حال از کودک انتظار رفتار خوبی دارند؛ در حالیکه رفتار کودک، آینه رفتارهای والدین است.

این را به یاد داشته باشید که والدین حق هیچ گونه توهینی به کودک شان را ندارند و پدر و مادر بودن به منزله این نیست که اجازه دارید هر کاری با کودکتان بکنید.

کودکان رفتار والدین را هنگام توهین به خاطر می سپارند. این اتفاق به خصوص برای کودکان دختر به مراتب مهم تر است؛ چرا که حساسیت و آسیب پذیری آن ها بیشتر است. پس والدین باید مراقب رفتار خود و لغاتی که استفاده می کنند باشند

سخن آخر

تربیت کودکان تنها با استفاده از تشویق ممکن نیست و باید رفتارهای بازدارنده و تنبیه را در نظر گرفت، تا رفتار کودک اصلاح شود. از سویی تنبیه غیر اصولی کودکان، تاثیرات زیادی بر نحوه شخصیت و شکل‌ گیری بزرگسالی آنها می گذارد.

اگر با این روش ها آگاه نیستید و رفتار کودکتان را نمی توانید کنترل کنید، بهتر است از گزینه روانشناسی کودک استفاده کرده و با یک روانشناس کودک صحبت کنید. همچنین اگر در مورد فرزند پروری نیازمند راهنمایی هستید، با مرکز مشاوره هم اندیشان تماس بگیرید. این مرکز با مشاوران با تجربه می تواند به شما در امر فرزند پروری کمک کند.

برای مشاوره تلفنی کودک با شماره 9099071985 تماس بگیرید.

سوالات متداول

روش های اصولی تنبیه کودک چیست؟

بی اعتنایی، محرومیت موقت، عصبانیت، مواجهه با پیامد منفی کار و…

روش های غیر اصولی تنبیه کودک چیست؟

کتک، فریاد کشیدن، پرخاش، توهین، عصبانیت بیش از حد، فرستادن او به اتاق تاریک و ترسناک و…

تنبیه را با چه شرایطی باید اعمال کرد تا موثر واقع شود؟

مطابق با سن و سال کودک و عمل او باشد. تنبیه در جمع نباشد، به عواطف او صدمه نزند و بدون توهین باشد.