مکانیسم دفاعی چیست؟ معروفترین مکانیزم های دفاعی کدامند؟

وقتی روان نمی خواهد با احساساتی مانند احساس گناه، اضطراب و خطر روبه رو شود، مکانیسم های دفاعی را فعال می کند.

مکانیسم های دفاعی راهکارهای ذهن برای کم کردن آسیب های روانی هستند؛ آنجا که انسان با عواطف و یا نگرانی های زیادی روبه رو می شود و احتمال آسیب در آن زیاد می شود.

در ادامه مطلب با مرکز مشاوره هم اندیشان همراه باشید تا به بررسی مکانیزم دفاعی و معروفترین آنها بپردازیم.

ویژگی مکانیزم های دفاعی

• عملکرد آن به صورت ناخودآگاه است.
• باعث سازگاری فرد با شرایط می شود.
• به فرد آرامش می بخشد.
• با تکرار آن فرد نمی تواند با واقعیت روبه رو شود.

انواع مکانیزم های دفاعی

مکانیزم های دفاعی انواع بسیار زیادی دارند و معروفترین آنها که برای اکثر مردم ممکن است پیش بیاید، عبارتند از:

• مکانیزم فرار
• مکانیزم انکار
• فرافکنی
• تحریف
• عقلانی سازی

مطالعه ادامه مطلب را از دست ندهید؛ چراکه به توضیح هر کدام این موارد خواهیم پرداخت.

مکانیسم دفاعی فرار چیست؟

مکانیزم فرار (به نام انحراف deflection) زمانی تعریف می شود که در آن ذهن انسان برای فرار از پردازش موضوعات تنش زا، به افکار مثبت و خوشایند روی می آورد.

برای مثال جهت روبه رو نشدن با واقعیت یا یک مسئله دردناک یا استرس زا، فرد به کشیدن سیگار، پرخوری، مصرف مواد مخدر یا رفتارهای پرخطر جنسی روی می آورد.

در این مکانیزم ذهن با مسئله روبه رو نشده و به جای آن خود را با رفتارهای دیگری مشغول می کند.

استفاده بیش از حد از مکانیزم دفاعی فرار چه عواقبی دارد؟

استفاده بیش از حد از این مکانیزم، باعث می شود ذهن برای مشکلات خود راه حل های درستی پیدا نکند و با پیش گرفتن رفتارهای مخرب، آسیب جدی ببیند.

گذشته از آن افراط در به کارگیری مکانیزم دفاعی فرار، باعث به وجود آمدن اختلالات روانی مثل وسواس، اضطراب و… می شود.

روانشناسان معتقدند این اختلالات در واقع راه حل های اشتباهی هستند که افراد برای مقابله با مشکلات برمی گزینند. بنابراین با درمان ریشه ای این اختلالات، مشکلاتی مانند اعتیاد به راحتی درمان می یابد.

به عنوان مثال فردی که در اثر مشکلات خانوادگی به اعتیاد پناه می برد، روانشناسان با حل مشکل او می توانند معضل اعتیاد او را به راحتی برطرف کنند.

مکانیزم انکار

در این مکانیسم دفاعی، فرد به انکار واقعیت می پرداخته و نمی خواهد با حقایق زندگی روبه رو شود. او برای ندیدن واقعیت، در خیالات خود فرو می رود.

فرد واقعیت را در عمل انگار می کند؛ یعنی با انجام اعمالی متضاد این واقعیت را انکار می کند. در برخی موارد نیز این انکار زبانی و در بعد کلمات صورت می گیرد.

فرافکنی

فرافکنی در معنای لغوی به معنای پرتاب کردن چیزی به سمت جلو است و در آن فرد احساسات عیب ها یا اعمال ناپسند خود را به دیگران نسبت داده و دیگران را مسئول اشتباهات خود می داند.

مکانیزم فرافکنی به این دلیل به وجود می آید که فرد با نسبت دادن عواطف خود به دیگران، بهتر می تواند با عواطف خود رو به رو شده و با آنها کنار بیاید.

این مکانیزم دفاعی بیشتر در افرادی که اختلال پارانوئید، اختلال شخصیت مرزی و خودشیفتگی دارند مشاهده می شود.

برای مثال فردی که به خود احترام نمی گذارد، ممکن است دیگران را متهم به بی احترامی نسبت به خودش کند.

مکانیزم تحریف

در مکانیزم تحریف فرد به چیزی باور دارد که واقعیت بیرونی ندارد. یعنی فرد اتفاقات و واقعیت های بیرونی را متناسب با نیازهای درونی اش درک می کند و یک حقیقت خیالی پدید می آورد.

این اختلال بیشتر در افرادی مبتلا به پرخوری عصبی، بی اشتهایی عصبی و اختلال بدریخت انگاری بدن دیده می شود.

این افراد تصویر ذهنی تحریف شده ای از خود دارند و خود را چاق لاغر زشت و زیبا می بینند و در این مورد مشغله ذهنی زیادی دارد.

عقلانی سازی

در این مکانیزم فرد برای مواجه نشدن احساساتش به نگاه و توجیه منطقی موضوع می پردازد. در این مکانیزم فرد به جای مواجهه احساسی با قضیه، به مواجهه عقلانی پرداخته و سعی در سرکوب احساساتش دارد.

این مکانیزم زمانی اتفاق می افتد که می خواهیم از اهمیت موضوعی کم کنیم.

عقلانی سازی به طور ناخودآگاه برای حفاظت فرد از آسیب های ناشی از اندوه زیاد و فشار روانی ایجاد می شود و باعث برخورد راحت با موضوع شده و فرد حس می کند کنترل بیشتری بر اوضاع دارد.

مکانیسم دفاعی ما چگونه عمل می کند؟

گاهی مکانیسم های دفاعی خود را در قالب یک صدای درونی بروز می دهند و فرد را به عقب نشینی از فعالیت های هدفمند دعوت می کند.

این صداها در سر فرد می پیچد و او را وادار به عقب نشینی می کند. نسبت به دیگران بدبین شده و برای مثال وقتی در جمعی هستید و می خواهید نظری بدهید، این صدای منتقد درونی اجازه نمی دهد که نظر خود را بگویید و پیوسته شما را ناامید می کند و به شما می گوید نظر تو برای بقیه مهم نیست و با این افکار، ذهن فرد را مغشوش می کند.

گاهی این منتقد درونی در نقش یک تسکین دهنده ظاهر می شود و فرد را برای تسکین دردهای خود به خوردن یک لیوان الکل یا کشیدن سیگار تشویق می کند.

پس از آن که فرد الکل را مصرف کرد، این صدا دوباره حالت منتقد به خود گرفته فرد را بابت انجام کار سرزنش می کند و جملاتی مانند “دیدی نتونستی الکل رو ترک کنی؟” یا “دیدی بازم رفتی سراغ سیگار؟” را درون فرد زمزمه می کند.

این منتقد درونی در کودکی شکل می گیرد و با گذر زمان بخشی از وجود فرد تبدیل می شود.

چگونه با مکانیسم های فرار خداحافظی کنیم؟

اگر صداهای منتقد درونی را شنیدید، این بار عکس العمل متفاوتی نشان دهید. آن گونه عمل کنید که همیشه دوست داشتید، نه آن طور که منتقد درونی شما را وادار می کند.

هدف این است که بخشی از هویت خود را به چالش کشیده و آن را کنار بگذارید. با کنار گذاشتن این مکانیزم های دفاعی، شما هویت دیگری را تجربه کرده و از محدودیت های گذشته خلاص می شوید.

برای مثال اگر از حضور در اجتماع احساس بدی پیدا می کنید و از جمع ها فراری هستید، این بار متفاوت رفتار کنید و خود را آماده برای حضور در جمع کنید.

در این کار پشتکار داشته باشید تا این مسیر را طی کرده و از بند این مکانیزم و منتقد درونی خلاص شوید. در این صورت بیشتر از زندگی لذت می برید و کارهایی را که آرزویش را دارید، انجام می دهید.

در پایان

مکانیسم های دفاعی، فرآیندهای خودکاری هستند که ذهن انسان برای محافظت از اضطراب های حاصل از تعارضات آنها را به کار می برد.

زمانی که این اضطراب ها به قدری زیاد می شوند که احتمال آسیب های روانی وجود دارد، این مکانیزم ها فعال شده و از روان فرد محافظت می کنند. در واقع ذهن از این روش برای انطباق و سازگاری با اتفاقات استفاده می کند.

مکانیسم های دفاعی همیشه بد نیستند؛ اما زمانی که استفاده از آنها زیاد شود، اعمال و رفتار فرد را محدود می کند. با این اوصاف خوب است به ریشه برخی از رفتارهای خود دقت کنیم و از خود سوال بپرسیم که آیا در اثر فرار از واقعیت های زندگی در ما ایجاد شده اند یا نه؟!

در نهایت اگر چنین رفتارهایی را در خود شناسایی کردید که خود قادر به حل آنها نبودید، می توانید کمک تخصصی بگیرید. مرکز مشاوره هم اندیشان با مشاوران باتجربه خود به شما در حل این مشکلات کمک کنند.

برای مشاوره تلفنی می توانید از سراسر کشور با شماره 9099071985 تماس بگیرید.

سوالات متداول

مکانیزم های دفاعی چه فایده ای برای انسان دارند؟

زمانیکه آسیب های روانی مانند اضطراب، احساس گناه، احساس خطر و… به قدری زیاد می شوند که احتمال آسیب های روانی وجود دارد، مکانیزم های دفاعی فعال می شوند و از روان فرد محافظت می کنند.

استفاده بیش از حد از مکانیزم فرار چگونه باعث ایجاد مشکلات در فرد می شود؟

مکانیسم های دفاعی همیشه بد نیستند؛ اما زمانی که استفاده از آنها زیاد شود، اعمال و رفتار فرد را محدود می کند.