رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) چیست – به زبان ساده + آشنایی با تکنیک های آن

رفتاردرمانی دیالکتیک (DBT) نوعی روان درمانی مبتنی بر رویکردهای شناختی – رفتاری است که بر ابعاد روانشناختی درمان متمرکز است.

با این رویکرد، بیمارانی که دچار ناهنجاری های رفتاری از جمله اختلال مرزی هستند و افرادی که قصد خود کشی دارند و به روش های دیگر درمانی پاسخی ندادند، مورد معالجه قرار می گیرند.

در این روش درمانی فرض بر این است مشکلاتی که افراد دارند از کمبود مهارت ناشی می شود و درمان مبتنی بر مهارت آموزی است.

رفتار درمانی دیالکتیک یا Dialectical Behavior Therapy چیست؟

پایه و اساس این رویکرد نظریه ای است که می گوید برخی افراد در شرایط احساسی واکنش های غیرمعمول و شدیدتری از خود نشان می دهند؛ به خصوص این رفتارها در روابط عاشقانه دوستانه و خانوادگی زیاد دیده می شود.

این افراد در موقعیت های این چنین بسیار زودتر از افراد عادی برانگیخته می شوند، محرک های احساسی بیشتری در آنها فعال شده بنابراین زمان بیشتری طول می کشد تا فرد به حال اولیه خود برگردد.

معمولا افرادی که دچار اختلال شخصیت مرزی هستند دچار این تغییرات شدید احساسی می شوند و این نوسانات در زندگی آنها زیاد اتفاق می افتد به طوری که همیشه در حال گذراندن بحران هستند و معمولا دنیا در نظر آنها سیاه و سفید است.

بنابراین وقتی با چنین هجوم احساسات مواجه می شوند هیچ راهی برای کنترل این احساسات ندارند. اینجاست که (DBT) به آنها می آموزد چگونه با چنین موقعیت هایی کنار بیایند و خود را کنترل کنند.

تاریخچه رفتاردرمانی دیالکتیک

رفتاردرمانی دیالکتیک توسط دکتر مارشا اِم. لینهان (Marsha M. Linehan) و تیمش در اواخر دهه 1980 ابداع شد. این محققان زمانی که موجه شدند روش درمان شناختی – رفتاری (CBT) به تنهایی جواب نمی دهد؛ با افزودن تکنیک ها و ایجاد درمان های دیگر، نیازهای خاص این بیماران را پوشش دادند.

DBT یک فرآیند فلسفی موسوم به دیالکتیک دارد که گوید: همه چیز از تضاد ایجاد می شود، و زمانی تغییرات اتفاق می افتد که بین این تضادها گفتگو ایجاد کنیم.

در رفتار درمانی دیالکتیک تلاش درمانگر و بیمار این است که بیمار تناقضاتی که در پذیرش خود دارد حل شود و پس از آن تغییرات مثبت در وی ایجاد شود.

رفتاردرمانی دیالکتیک برای درمان چه اختلالاتی کاربرد دارد؟

این روش ابتدا برای درمان اختلالات مرزی ابداع شد، اما به تدریج برای درمان برخی موارد دیگر نیز به کار گرفته شد.

برخی از این اختلالات عبارتند از:

• افراد مبتلا به اختلال اعتیاد
• بیش فعالی
• PTSD یا اختلال استرسی پس از حادثه
• افراد مبتلا به اختلالات غذا خوردن
• درمان مبتلایان به اختلال دوقطبی
• درمان افراد در معرض خودکشی
• دانشجویان کالج با اختلال هیجانی

اثرات رفتاردرمانی دیالکتیک در سلامت روان

این روش در ابتدا برای درمان بیماران مرزی ابداع شد اما به مرور زمان برای درمان سایر بیماری ها و نیز حفظ سلامت روان استفاده شد. تکنیک های رفتاردرمانی دیالکتیک برای انسان های معمولی نیز موثر است و می تواند به آنها در کنترل احساسات خود کمک کند.

تکنیک های رفتاردرمانی دیالکتیک

در رفتاردرمانی دیالکتیک مهارت هایی به افراد داده می شود تا با استفاده از آن کنترل زندگی خود را به دست گرفته و بتوانند بر مسائل خود غلبه کنند.

فرد پس از یادگیری مهارت ها با استفاده از تمرین و تکرار و گرفتن بازخورد، این مهارت ها را در خود تقویت کرده و آن را در موقعیت های مختلف زندگی به کار می برد. با این روند رفتارهای مخرب فرد کم کم جای خود را به رفتارهای درست می دهد و فرد با مهارت رفتار می کند.

رفتاردرمانی دیالکتیک 4 تکنیک دارد که با استفاده از آن بیماران به سمت مقاصد درمانی خود هدایت می شوند.

1- ذهن آگاهی

اولین و مهمترین تکنیک، ذهن آگاهی است. با استفاده از آن توجه فرد بر لحظه حال بوده و در لحظه حال زندگی می کند. با استفاده از این تکنیک فرد می تواند به حالاتی که در درونش اتفاق می افتد از جمله احساسات افکار و انگیزه هایش توجه کند و به حال درونی خود آگاهی یابد.

فرد با ذهن آگاهی می تواند با حواس پنجگانه خود اتفاقاتی که در اطرافتان رخ می دهد را بدون قضاوت ببیند. مانند توجه بر اطراف و شنیدن صداها، دیدن اطراف، استشمام رایحه ها و لمس کردن اشیا یا اجسام.

این مهارت مهم کمک می کند زمانی که فرد درد عاطفی را تجربه می کند، در درجه اول از آن آگاه شده، سپس با استفاده از مهارت هایی که برای مقابله با این شرایط یاد گرفته، این درد را کنترل کند.

با این تکنیک ضمن این که فرد آرامش کسب می کند، با الگوهای منفی درگیر نشده و از بروز رفتارهای تکانشی در خود جلوگیری کند. تمرین زیر یک نمونه از تمرینات ذهن آگاهی است.

تمرین: به تنفس خود توجه کنید. دم و بازدم را در دفتری یادداشت کنید. هنگام تنفس به بالا و پایین رفتن شکم خود دقت کنید.

2- قدرت تحمل پریشانی

این مهارت مهم و ارزشمند به فرد کمک می کند تا با پذیرش خود و شرایط موجود، آماده رویارویی با احساسات سخت و شدید گردد، با دید بلندمدت و مثبت به قضیه نگاه کند و بهتر بتواند با آنها کنار بیاید

با استفاده از روش های که در ادامه به آن می پردازیم، فرد می تواند مدیریت بحران کند:

• حواس پرتی

حواس پرتی یک روش موثر برای افزایش تحمل پریشانی است. با کمک حواس پرتی، احساس پریشانی از بین می رود.

• افزایش آرامش در لحظه

در این روش استراتژی هایی ارائه می شود که به تحمل بیشتر وضعیت استرس زا کمک می کند. یک نمونه از آن استراحت ذهن برای انجام کاری لذت بخش و تجسم صحنه آرام بخش است.

• خود آرام بخشی

خود آرام بخشی راهکارهایی را شامل می شود که فرد با استفاده از آن، احساسات منفی خود را کنترل کرده و خود را آرام می سازد. مثل بوییدن یک گل یا شنیدن یک صدای گوش نواز مانند صدای پرندگان یا لمس و چشیدن طعمی خاص که برای آرام کردن خود در لحظه های سخت استفاده کند.

3- برقراری ارتباط موثر

با برقراری ارتباط موثر فرد می تواند رفتار قاطعانه تری را در یک رابطه داشته باشد، با اعتماد به نفس بیشتری برخورد کند، به موقع نه بگوید؛ در حالی که رابطه را مثبت و سالم نگه می دارد.

با این مهارت یاد می گیرد به خوبی گوش کند، ارتباط بگیرد، با افراد چالش برانگیز ارتباط موثری برقرار کند و بتواند به خود و دیگران احترام بگذارد.

4- تنظیم هیجانی

با این روش فرد احساسات قوی خود را شناخته و یاد می گیرد به روش بهتری آنها را هدایت کنید. با استفاده از تکنیک های تنظیم هیجان، احساسات خود را شناسایی کرده و روی آنها اسم می گذارد سپس آن تغییر می دهد.

اگر فرد احساسات منفی مانند عصبانیت را بشناسد، بهتر می تواند با آن روبه رو شود؛ کمتر به لحاظ عاطفی آسیب ببیند و در نتیجه احساسش مثبت باقی بماند.

ویژگی‌های کلیدی رفتار درمانی دیالکتیکی

رفتاردرمانی دیالکتیک سه ویژگی کلیدی دارد که در ادامه به توضیح آنها می پردازیم.

1- حمایت مداری

در این روش فرد با کمک درمانگر به شناخت و تقویت نقاط قوت خود می پردازد. با این کار فرد احساس خوبی نسبت به خود و زندگیش پیدا خواهد کرد.

2- شناخت محوری

در این روش باورهای اشتباه و برداشت های غلطی که زندگی را برای فرد دشوار می کند، بررسی و شناخته می شود.

مانند افکار زیر:

• «من در هر کاری باید بهترین باشم»،
• «وقتی عصبانی ‌می شوم، به آدم نفرت انگیزی تبدیل می شوم.»

به جای آن فرد یاد می گیرد جوری فکر کند که زندگی برایش آسان تر شود.

مانند مثال های زیر:

• « افرادی که دوستم دارند مرا همین طور که هستم می پذیرند و انتظار ندارند بی نقص و کامل باشم.»
• « عصبانیت یک حس طبیعی است که می تواند به سراغ هر آدمی بیاید.»

3- همکاری

در رفتاردرمانی دیالکتیک، فرد تشویق می شود در مورد مشکلاتش با درمانگر صحبت کند. در این حالت فرد تکالیف مختلف از جمله تمرین و یادگیری آرام کردن خود هنگام ناراحتی، بازی نقش های مختلف و تعامل با سایر افراد را تمرین می کند.

فرد هر هفته تکالیف منظم گروهی را انجام می دهد. علاوه بر آن فرد تمرینات مهارتی DBT را انجام می دهد و درمانگر به فرد یاد می دهد چگونه این مهارت ها را در سطوح بالایی یاد گرفته و در آنها کسب توانایی کند.

بخش های رفتار درمانی دیالکتیکی

به طور کلی رفتار درمانی دیالکتیکی شامل دو بخش روان درمانی انفرادی و روان درمانی گروهی است.

روان درمانی انفرادی هفتگی

در این نوع رفتار درمانی، تمرکز بر روی بررسی و حل مشکلاتی است که بیمار در هفته اخیر با آن مواجه شده است.

این موارد به شرح زیر است:

• بررسی رفتارها با الویت رفتارهای خودکشی گرایانه و خودآزاری
• بررسی رفتارهایی که ممکن است بر سر راه درمان باشد.
• تلاش برای افزایش کیفیت زندگی
• کاهش و کنترل اضطراب پس از حادثه (PTSD) و نحوه کنار آمدن با آن
• افزایش عزت نفس و احترام به خود
• آموزش رفتارهای سازگار پذیرانه و تقویت آنها در فاصله بین جلسات هفتگی
• پذیرش هیجان و مدیریت هیجان احساسی
• داشتن ارتباط تلفنی در فاصله جلسات هفتگی

رفتار درمانی گروهی هفتگی

در جلسه درمانی که 2 ساعت و نیم طول می کشد، مهارت های رفتاردرمانی دیالکتیک توسط درمانگر متخصص به فرد یاد داده می شود.

این مهارت ها عبارتند از ذهن آگاهی، قدرت تحمل پریشانی، برقراری ارتباط موثر و تنظیم هیجانی.

کتاب پیشنهادی برای رفتاردرمانی دیالکتیک

کتاب های زیادی در زمینه رفتاردرمانی دیالکتیک نوشته شده است، که در آن به بررسی تکنیک های این روش درمانی پرداخته شده. ما در ادامه به معرفی کتابی از ابداع کننده این تکنیک ها می پردازیم که می تواند در زمینه رفتاردرمانی دیالکتیک به درمانگرها و درمان جویان کمک کند.

کتاب “راهنمای مهارت آموزی رفتاردرمانی دیالکتیک” نوشته “مارشا لینهان”، کتابی است که در آن مهارت هایی که افراد متخصص و افراد درمان جو به آن نیاز دارند گردآوری شده است.

این مهارت ها، جدید و شفاف و گسترش یافته تر است که محققان چندین دهه برای آزمون، پالایش و تصحیح این مهارت ها وقت صرف کرده اند.

این کتاب برای مربیان با مهارت، دارای عمق و برای مربیان تازه کار و دانشجویان، حاوی توضیحات جامع و کاملی است. راهکارهای این کتاب برای رده سنی مختلفی از جمله نوجوانان و بزرگسالان کاربرد دارد. این کتاب حاوی کاربرگ هایی است که در روند درمان استفاده می شود.

مهارت‌هایی چون ذهن آگاهی، ارتباط موثر، تنظیم هیجان و تحمل پریشانی، ابزارهای مهمی برای هر درمانگری است. در این راهنما مبنای نظری و منطقی این مهارت ها توضیح داده شده و نحوه حل و فصل مشکلات را به درمانگر و درمان پذیر یاد می دهد.

این کتاب در درک مشکلات پیچیده درمان پذیران، کمک شایانی می کند.

سخن آخر

رفتاردرمانی دیالکتیکی dialectical behavior therapy یک شیوه درمانی است، که برای درمان برخی بیماری ها از جمله اختلالات مرزی، میل زیاد به خودکشی، اضطراب و استرس پس از حادثه، اعتیاد، اختلالات دوقطبی و برخی اختلالاتی که فرد به روش های دیگر درمانی پاسخ نمی دهد، به کار گرفته می شود.

در این روش تمرکز بر مهارت آموزی بیماران است و چهار مهارت مهم از جمله ذهن آگاهی، تحمل پریشانی، توانایی برقراری ارتباط موثر، مهارت تنظیم هیجانی با بیماران تمرین می شود.

درمانگران این مهارت را به افراد یاد داده و به تقویت این مهارت ها در فرد کمک می کنند تا در موقعیت های اجتماعی این مهارت ها را استفاده کند و به تدریج رفتارهای خود را کنترل کنند.

این مهارت ها باعث می شود کیفیت زندگی افراد ارتقا پیدا کند. مهارت های رفتار درمانی دیالکتیک می تواند برای افراد معمولی نیز مورد استفاده قرار گیرد.

اگر دچار شخصیت مرزی هستید یا میل به خودکشی در شما زیاد است و یا به یکی از اختلالاتی که در این مقاله نام بردیم، مبتلا هستید، می توانید از مرکز مشاوره هم اندیشان کمک بگیرید. این مرکز با داشتن مشاوران و متخصصان باتجربه به شما در کنترل علایم بیماری و بهبود آن کمک کنند.

برای دریافت مشاوره تلفنی با شماره 9099071985 تماس بگیرید.

سوالات متداول

ابداع کننده روش رفتار درمانی دیالکتیک کیست؟

مارشا ام. لینهان و همکارانش این روش را ابداع کردند.

رفتاردرمانی دیالکتیک شامل چه تکنیک ها و مهارت هایی است؟

مهارت های این روش درمانی عبارتند از ذهن آگاهی، تحمل پریشانی، توانایی برقراری ارتباط موثر، مهارت تنظیم هیجانی

ویژگی های کلیدی که در رفتار درمانی دیالکتیکی وجود دارد، چه مواردی را شامل می شود؟

این ویژگی ها شامل حمایت مداری، شناخت محوری و همکاری است.

رفتار درمانی دیالکتیکی چه بخش هایی دارد؟

رفتار درمانی دیالکتیکی شامل رفتار درمانی انفرادی و رفتار درمانی گروهی است.

نظریه مبنای روش درمانی دیالکتیک چیست؟

بر مبنای این رویکرد برخی از افراد در موقعیت های خاصی واکنش های شدید و غیرمعمولی از خود نشان می دهند. این افراد در این موقعیت ها بیشتر از بقیه بر انگیخته می شوند و محرک های احساسی زیادی در آنها فعال شده و زمان برگشت به وضعیت عادی برای این افراد زیادتر است.

روش های که در آن فرد با استفاده از آن می تواند مدیریت بحران کند چیست؟

حواس پرتی – افزایش آرامش در لحظه – خود آرام بخشی