اختلال آمنزیای گسسته (فراموشی تجزیه ای) چیست و چه علایمی دارد؟ + نحوه درمان

آیا تا به حال فردی را دیده اید که بخشی از خاطرات خود را فراموش کند؟ در حالی که اطرافیانش سعی در به یادآوری آن اتفاق ها دارند، او هرگز آنها را به یاد نمی آورد، گویا هرگز اتفاق نیفتاده است.

آیا این فراموشی می تواند آلزایمر باشد؟ به طور قطع نه؛ چرا که ممکن است این فرد بسیار جوان باشد و ناگهان بدون هیچ علامتی، دچار فراموشی قسمتی از خاطرات زندگیش شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص اختلال آمنزیای گسسته، توصیه می کنیم در ادامه مطلب با مرکز مشاوره هم اندیشان همراه باشید.

اختلال آمنزیای گسسته چیست؟

اختلال آمنزیای گسسته یا فراموشی تجزیه ای به انگلیسی Dissociative Amnesia از شاخه های اختلالات گسستگی است، که فرد بخشی از خاطرات خود را فراموش کرده و اصلا به یاد نمی آورد.

این اتفاق پس از یک سانحه استرس زا در فرد رخ می دهد، که ذهن فرد برای فرار از پریشانی و استرس آن بخش از خاطرات را حذف می کند؛ برای مثال فردی خاطرات مربوط به سال 97 تا 99 را به خاطر نمی آورد.

این فراموشی مانند فیلمی است که بخش میانی آن حذف شده است و اطلاعات قبل از حادثه و بعد از آن به صورت بهم پیوسته به خاطر فرد می آید؛ درحالی که قسمتی از فیلم که مربوط به خاطرات بد است، از ذهن فرد پاک شده است.

در این نوع اختلال مغز آسیبی ندیده است؛ بلکه به دلیل بروز اتفاقات استرس زا و مواجهه با تروما یا آزار جسمانی، مرگ عزیزان یا تصادف شدید رانندگی و موارد مشابه پدید می آید.

این فراموشی نوعی واکنش دفاعی بدن در مواجهه با عوامل تنش زا است که به صورت کاملا ناخودآگاه رخ می دهد.

انواع اختلال آمنزیای گسسته

در ادامه به معرفی انواع این اختلال می پردازیم.

1- فراموشی موضعی

این نوع از فراموشی گسسته شایع تر است و در آن فرد تمام رویدادهایی را که در یک برهه از زمان رخ می دهد را از یاد می برد.

2- فراموشی انتخابی

در فراموشی انتخابی، فرد قسمتی از حوادث را از یاد می برد.

3- فراموشی تعمیم یافته (فراگیر)

در این نوع فراموشی فرد چیزی از زندگی خود را به یاد نمی آورد!

4- فراموشی پیوسته

در این فراموشی فرد خاطرات زندگیش را از تاریخ خاصی تا زمان حال را به یاد نمی آورد.

علایم اختلال آمنزیای گسسته

موارد زیر، تشریح برخی از علایم اختلال آمنزیای گسسته می باشد:

• فرد نمی تواند خاطراتی که در زمان تجربه استرس یا تروما داشته را به خاطر بیاورد و دچار یک فراموشی غیرطبیعی می شود.
• ناتوانی در به یادآوری، فرد را دچار علایمی می کند که زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی را دچار اختلال می کند و فرد رنج و پریشانی زیادی را تجربه می کند.
• این فراموشی را نمی توانیم به مصرف الکل، مواد مخدر یا سایر شرایط بیولوژیکی نسبت دهیم.
• افراد به ندرت از بیماری خودآگاه هستند و این فراموشی را کم اهمیت جلوه می دهند و در صورت یادآوری مشکل، احساس ناراحتی می کنند.
• این اختلال می تواند با اختلال هویت تجزیه ای، اختلال سوماتیک (اختلال روان تنی) یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) اشتباه گرفته می شود. تشخیص بر عهده روانشناس است.

شیوع اختلال آمنزیای گسسته

این بیماری شایع ترین انواع اختلال تجزیه ای است و در زنان شیوع آن بیشتر از مردان است و از لحاظ رده سنی، بیشتر جوانان را درگیر می کند نه سالمندان را!

بروز این اختلال با افزایش رویدادهای استرس‌زا ارتباط مستقیم دارد. باید اشاره کنیم در زمان هایی که سوانح طبیعی زیاد است و همچنین در زمان های وقوع جنگ، بروز این اختلال افزایش می یابد.

علل ابتلا به آمنزیای گسسته چیست؟

همانطور که پیش تر گفته شد، این اختلال با عوامل استرس زا افزایش می یابد و از علل ابتلا به آن، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تجربه حوادث طبیعی
• شرکت در جنگ
• قربانی جرم و جنایت واقع شدن
• ابتلا به استرس زیاد در اثر ارتباطات شغلی مالی و خانوادگی
• گاهی در اثر خیانت یک فرد قابل اعتماد نیز ایجاد می شود.

بسیاری از موارد این فراموشی در اثر ایجاد تعارض در فرد به وجود می آید. برای نمونه فردی که در محیطی قرار گرفته و شرایط محیط به شدت با او متعارض است و فرد حجم عظیمی از هیجانات غیرقابل تحمل را یک جا تجربه می کند، که هیجاناتی مانند احساس گناه، شرم، خشم و درماندگی را شامل می شود.

تشخیص اختلال فراموشی تجزیه ای

تشخیص و درمان به موقع آمنزیای گسسته از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که در بین این بیماران ریسک خودکشی و رفتارهای آسیب به خود، بسیار بالا است.

یک متخصص با بررسی علائم فیزیکی و سابقه پزشکی، احتمال سایر بیماری ها را رد کرده و این اختلال را به درستی تشخیص می دهد. سپس با روش های درمانی که نسبت به شدت بیماری فرد در نظر می گیرد، روند درمان و بهبود آغاز می شود.

به علت شباهت زیاد نشانه های اختلال “آمنزیای گسسته با سایر اختلالات از قبیل اختلال استرس پس از سانحه، اختلال هویت گسسته، اختلال استرس حاد و اختلال سوماتیک، ممکن است این بیماری درست تشخیص داده نشود.

بنابراین شناسایی و درمان کاری تخصصی است و باید توسط روانشناس انجام شود؛ نباید با دیدن علایم آن، به فردی برچسب زد.

معیارهای DSM5 برای تشخیص آمنزیای گسسته

کتاب DSM5 یک راهنمای تشخیصی برای انواع اختلالات و بیماری های روانی در روانشناسی است.

در این کتاب راهنما، نشانه‌ها و معیارهای تشخیص آمنزیای گسسته این گونه بیان شده است:

• فرد در به یاد آوردن اطلاعات مرتبط با خاطرات تروماتیک یا استرس‌زا ناتوان است، که این با فراموشی طبیعی کاملا فرق دارد.
• نشانه های بیماری زندگی فرد را در زمینه زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی نا به سامان کرده و فرد دچار پریشانی می شود.
• فراموشی و نشانه های آن را نمی توان با بیماری یا تاثیر الکل توجیه کرد.
• نمی توان نشانه‌ها را به اختلال دیگری مانند استرس پس از سانحه، اختلال هویت گسسته، اختلال استرس حاد، اختلال سوماتیک سمپتوم یا اختلال نوروکوگنیتیو خفیف یا عمده نسبت داد.

اختلال آمنزیای گسسته چگونه درمان می شود؟

اختلال آمنزیای گسسته داروهای خاصی ندارد. این بیماران به دلیل این که زندگی پر حادثه و ناامنی دارند، قدم اول برای درمانشان، دور کردن آنها از محیط پرتنش و فراهم کردن آرامش برای این افراد است.

در روند درمان اختلال آمنزیای گسسته برای اختلالات همایند آن نیز داروهای تجویز می شود. روانشناس متخصص از درمان شناختی رفتاری و گاهی هیپنوتراپی برای درمان آن استفاده می شود.

در درمان این فراموشی تمرکز بر روی از بین بردن علایم است. با این کار بیمار و افراد خانواده از خطرات این فراموشی در امان می مانند و شرایطی برای فرد فراهم می شود تا دوباره بتواند خاطرات خود را بازیابی کند.

متخصص در مورد واقعیت آسیب زا صحبت می کند تا رفته رفته به واقعه ای برسد که باعث این فراموشی شده است. در قسمتی از فرآیند درمان روانشناس به بیمار یاد می دهد چگونه فرآیندهای استرس زا را مدیریت کند تا دوباره دوره های فراموشی ایجاد نشود.

هدف از درمان، دستیابی به موارد زیر است:

• با اتفاق های دردناک مقابله کرده و خود مدیریتی را افزایش یابد.
• بتواند مهارت های زندگی بیاموزد
• مهارت های جدید مقابله ای یاد بگیرد.
• ارتباطاتش را با دیگران بهبود ببخشد.

درمان های متفاوتی برای این فراموشی تجویز می شود، بسته به نوع و شدت بیماری می تواند متفاوت باشد. روش های درمانی این اختلال را در ادامه مطلب مورد بررسی قرار می دهیم.

1- روان درمانی

درمان اصلی اختلالات تجزیه ای، روان درمانی و مشاوره است. این درمان به زیرمجموعه های زیر تقسیم می شود.

1-1 درمان شناختی – رفتاری

این نوع درمان الگوهای تفکر نادرست، احساسات و رفتارهای اشتباه را عوض می کند. از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد، حساسیت زدایی می شود.

زیگموند فروید دلیل اصلی فراموشی تجزیه ای را مکانیزم ذهنی واپس زنی می داند. در این ساز و کار دفاعی، مغز خاطرات رنج آور و غیرقابل تحمل را به ذهن ناهشیار می فرستد تا بتواند با شرایط جدید سازگاری پیدا کند و از رنج بکاهد. این مکانیزم باعث می شود این خاطرات به سطح خودآگاه وارد نشده و سبب رنجش فرد می شود.

کاری که یک روانکاو انجام می دهد، این است که این مکانیزم های دفاعی را در ذهن فرد شناسایی کند و روی رویدادهای فراموش شده کار می کند. این کار باعث می  شود این خاطرات به سطح هشیار آمده و فرد خاطرات را به یاد بیاورد.

فرد در ابتدا با یادآوری این حوادث ممکن است بسیار پریشان شود؛ اما می تواند به مرور زمان از رنج این حوادث بکاهد. روانکاوی رنج آور است؛ اما درمان اصلی اختلال فراموشی گسسته است.

1-2 رفتار درمانی دیالکتیک

رفتار درمانی دیالکتیک، برای افراد با اختلال شخصیتی شدید کاربرد دارد و برای افرادی که دچار سوءاستفاده یا تروما شده اند، استفاده می شود.

1-3 خانواده درمانی

در روش خانواده درمانی به خانواده فرد آموزش داده می شود تا علایم فرد را کنترل کنند و در اختیار پزشک قرار دهند.

1-5 هنر درمانی و درمان های خلاقانه

درمان هایی از قبیل موسیقی درمانی و هنر درمانی، باعث می شود محیط امنی برای فرد فراهم می شود تا اندیشه ها و احساسات خود را بروز دهد و آنها را کشف و بیان کند.

1-6 تکنیک های آرامش و مراقبه

با مراقبه، فرد از احساسات خود مطلع شده و به درون متصل می شود و آرامش می یابد.

1-7 هیپنوتیزم بالینی یا هیپنوتیزم درمانی

با هیپنوتیزم درمانی (هیپنوتراپی) فرد در وضعیت آرام جسمی – ذهنی قرار گرفته و بر روی بازیابی خاطرات واپس زده فرد کار می شود و پس از آن او این اتفاقات را به یاد می آورد با رنج به صورت موثر روبه رو می شود و در ادامه رنج این واقعه ها کاسته می شود و فرد از رنج و آشفتگی رها می شود.

2- دارو درمانی

برای فراموشی تجزیه ای، درمان خاصی وجود ندارد؛ اما برای افرادی که همزمان با این فراموشی دچار افسردگی و اضطراب هستند، داروهای ضد افسردگی تجویز می شود.

گفتنی است که اختلال فراموشی تجزیه ای به خوبی به درمان ها جواب داده و بهبود می یابد. با این حال موفقیت درمان می تواند به حمایت خانواده و دوستان و وضعیت زندگی فرد بستگی داشته باشد.

سخن آخر

فراموشی تجزیه ای، از اختلالات گسستگی است که در آن فرد دوره ای از خاطرات زندگی خود را فراموش می کند.

این اتفاق پس از یک سانحه یا تروما اتفاق می افتد که ذهن فرد برای مقابله با خاطرات منفی این مکانیزم دفاعی را انتخاب می کند، که تمامی خاطرات رنج آور را از ذهن خودآگاه به ذهن ناهشیار می فرستد و باعث تطابق فرد با حادثه می شود. همچنین عواملی مانند مرگ عزیزان، تروما، آزار جسمانی و… باعث این اتفاق می شود و در واقع مغز سالم است.

با توجه به شرایط این اختلال، بهترین درمان برای درمان این نوع بیماری، روان درمانی است. بهتر است در صورتی که چنین اختلالی را در خود یا نزدیکانتان مشاهده کردید، در سریع ترین زمان به روانشناس مراجعه کنید.

مرکز مشاوره هم اندیشان با مشاوران باتجربه به شما در تشخیص اختلالات و درمان کمک می کند. برای استفاده از خدمات مشاوره تلفنی مرکز هم اندیشان، از سراسر کشور و بدون نیاز به پیش شماره، با 9099071985 تماس بگیرید.

سوالات متداول

تفاوت اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) با فراموشی گسسته چیست؟

در فراموشی پس از سانحه فرد مدام خاطره منفی را به یاد می آورد و هر لحظه آزار می بیند. در حالی که در فراموشی گسسته فرد تمامی آن خاطرات را از یاد می برد.

شیوع اختلال تجزیه ای چقدر است؟

فراموشی تجزیه ای 2 الی 6 درصد جمعیت عمومی را درگیر می کند.

درمان های موثر برای اختلال تجزیه ای گسسته چیست؟

بهترین و موثر ترین درمان، روان درمانی است. هیپنوتراپی نیز در درمان این اختلال موثر است.

فراموشی تجزیه ای در اثر چه عواملی ایجاد می شود؟

عوامل استرس زایی مانند جنگ، بلایای طبیعی، آزار جسمی، قربانی بودن در شرایط جرم و جنایی و نیز در اثر خیانت یک فرد قابل اعتماد می تواند رخ دهد.

اختلال آمنزیای گسسته به چند دسته تقسیم می شود؟

فراموشی انتخابی، موضعی، پیوسته، تعمیم یافته